Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciligi, Ukrainanıñ suverenitetini tasdıqlağan 14 noqtadan ibaret olğan "Ukrainanıñ topraq bütünligine dair esas mesaclar" adlı vesiqanı azırladı.
Mütenasip vesiqa saban ayınıñ 22-nde temsilcilikniñ saytında derc etildi.
"Qırımnıñ işğali — Ekinci cian cenkinden berli işğalniñ ilk ıntıluvıdır, Qırım ve Ukrainanıñ diger vaqtınca işğal etilgen topraqlarınıñ işğal ıntıluvınıñ aqibetlerini tanuv ve olarnıñ "Rusiye Federatsiyasına qoşuluvı" bütün devletlerniñ mustaqilligi ve suverenitetini kefil etken halqara nizam printsipleriniñ bozuluvı ola bile", — dep aytıla vesiqada.
Qayd etildi ki, halqara toplulıqnıñ 2014 senesi halqara uquqnıñ bozuluvına "yeterli cevap bermemesi" em "ahlâqiy bir eksiklik", em de "stratejik bir hata" oldı.
"Bu, Qırımnıñ Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrainağa qarşı ilerideki istilâsı, şu cümleden 2022 senesi yapılğan tolu miqyaslı istilâsı içün esas meydanlardan birine çevirilmesine yardım etti. İşğal etilgen Qırım arbiy bazağa çevirildi, andan esas Ukrainağa ücümler yapıla, cenk içün resurslar temin etile ve qorquzuv aleti olaraq özek lafları qullanıla. Böyleliknen, Qırım tek cezasızlıq timsali degil, bölge ve global havfsızlıq içün kerçek telüke menbası oldı", — dep vesiqada qayd etildi.
Prezidentniñ QMC temsilciliginiñ qullanmağa tevsiye etkeni Ukrainanıñ topraq bütünligine dair esas mesaclar arasında:
- Avropa insan aqları makemesi Rusiye Federatsiyası Qırımnı 2014 senesi kiçik aynıñ 27-nde — sahte referendumdan aman-aman bir ay evelsi — nezaret etkenini belgiledi. O, Rusiye arbiyleriniñ nezareti altında Rusiye Federatsiyasınıñ işğali şaraitinde keçirildi, uquqiy neticeleri yoq.
- Halqara cinaiy makemeniñ prokurorınıñ ofisiniñ yıllıq esabatında 2014 senesi Qırım işğaliniñ vaqiaları halqara silâlı çatışma olaraq tanına, çünki Rusiye yarımadanı zapt etmek içün ordusını qullandı.
- Ukraina Anayasasına köre, memleketniñ toprağını deñiştirüv meselesi yalıñız umumukrain referendumında çezile. 2014 senesi saban ayınıñ 16-nda yarımadada böyle bir "saylav" olmadı.
- Birleşken Milletlerniñ Baş Assambleyasınıñ No68/262 qararı (saban ayınıñ 27-si, 2014 s.) Qırımdaki "referendum"nı qanunsız olaraq tanıp, Ukrainanıñ suvereniteti ve topraq bütünligini tasdıqladı. 71/205 (2016), 72/190 ((2017), 73/263 (2018), 74/168 (2019), 75/192 (2020), 76/179 (2021) ve 77/229 (2022) qararları Qırımda insan aqları vaziyetine dair, anda yerli ukrain tarafdarı ealisiniñ sıqıştırılması, işkence ve zorbalıqnen ğayıp oluv adiseleri qayd etildi.
- 2014 senesi çiçek ayınıñ 9-nda Avropa Şurası Parlament Assambleyası Rusiye Federatsiyasınıñ Qırımnıñ işğaline dair areketlerini takbih etken ve Rusiyeniñ Ukrainanıñ federatsiyalaştırılmasına dair teşebbüslerini tenqit etken rezolütsiyanı qabul etti. O vaqıt sahte referendumnı Ukraina Anayasası ve Qırım qanunlarına zıt kelgen olaraq tanıdılar. Rey berüv neticeleri ve Qırımnıñ Rusiye Federatsiyasına "qoşulması" Avropa Şurası tarafından tanınmay. Rusiyeniñ areketleri resmen Ukrainağa qarşı istilâ olaraq tanındı.
- İşğal başlanğan soñ jurnalistler, ukrain ve qırımtatar faalcileriniñ zorbalıqnen ğayıp oluv dalğası başlandı, bunı Ukrainada insan aqları boyunca BMniñ Monitoring missiyası 31.03.2021 tarihlı "Rusiye Federatsiyası tarafından vaqtınca işğal etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Sevastopol (AqyarRusiye imperiyası ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki ad — terciman) şeerinde (Ukraina) zorbalıqnen ğayıp oluvlar" malümat vesiqasında qayd etti.
- 73/194 (2018), 74/17 (2019) ve 75/29 (2020) qararları yarımadanıñ işğali tanımama siyasetini tasdıqlay, bütün devletlerni, halqara teşkilâtlarnı ve qurulışlarnı Qırım statusınıñ deñişüvini tanımamağa ve tanuv olaraq qabul etile bilecek areketlerden ya da beyanatlardan vazgeçmege çağıra.
- 2023 senesi BMniñ Baş Assambleyası 77/275 rezolütsiyasını qabul etip, Donetsk, Luğansk, Zaporijjâ ve Herson vilâyetleriniñ qısımları olğan Ukrainanıñ yañı topraqlarınıñ işğaline keder etti. Rezolütsiya, Rusiye Federatsiyasınıñ iç bir areketiniñ Ukraina toprağınıñ iç bir qısmınıñ statusını deñiştirmek içün uquqiy küçü olmağanını tasdıqladı.
- Ukraina, AB ve AQŞ "referendumda rey berüv" neticelerini tanımadılar. Avropada havfsızlıq ve işbirlik teşkilâtı "referendum"nı qanunsız dep tanıdı, çünki onıñ keçirilmesi Ukraina Anayasası ve halqara uquqqa zıt kele. O, esnasnı tanımayıp, közeticilerni yollamağa red etti.
- 2018 senesi AQŞnıñ Devlet departamenti Qırım beyannamesini — devletler Rusiye tarafından Qırımnıñ qanunsız işğali teşebbüsini tanımay ve iç bir vaqıt tanımaycaqlarını qayd etken resmiy beyanatnı derc etti. O, Ukrainanıñ halqara seviyede tanınğan sıñırları içinde topraq bütünligine qol tutqanını ve halqara uquqnıñ esas qaidelerinden biri olğan suverenitet, sıñırlarnıñ toqunılmaması ve devletlerniñ içki işlerine qarışmamaq printsiplerine sadıq olğanını tasdıqladı.
- 1945 senesi Birleşken Milletlerniñ Nizamnamesiniñ 2-nci maddesine binaen, er angi devletniñ topraq bütünligi ya da siyasiy mustaqilligine qarşı küç qullanuvı ya da küç qullanuvınen qorquzuv yasaq etile. İç bir devletniñ başqa bir devletniñ içki işlerine qarışmağa aqqı yoq. Bundan da ğayrı, 1974 senesiniñ tecavuz tarifi aqqında beyannamesinde, hususan, bir devletniñ silâlı quvetleriniñ diger devletniñ toprağına istilâ ya da ücüm etmesi, er angi arbiy işğali, diger devletniñ toprağınıñ küç qullanuvınen işğali, ya da liman ve yalı qamaçavı tecavuz areketidir, dep aytıla.
- OSCE aza devletleri tarafından imzalanğan Helsinki yekünleyici aktı: Avropada sıñırlarnıñ bozulmamasını; devletlerniñ suverenitetini ve içki işlerine qarışmamalarını; ziddiyetlerniñ barışıq yolunen çezilüvini belgiley.
- Ukraina, AQŞ, Büyük Britaniya ve Rusiye Federatsiyası tarafından imzalanğan 1994 senesi Budapeşt memorandumı, Ukraina özek silâsından vazgeçkenine qarşı Ukraina topraq bütünligine ürmet etüvini ilân etti.
- 2014 senesi Rusiye Ukraina suvereniteti ve topraq bütünligini ürmet etmege vade etken bir qaç halqara añlaşmanı bozdı. Şu cümleden, 1997 senesi imzalanğan "Ukraina ve Rusiye Federatsiyası arasında dostluq, işbirlik ve ortaqlıq aqqında añlaşma", Rusiye Federatsiyası Ukraina sıñırlarını, şu cümleden Qırımnı da, resmen tanıdı; 2003 senesi imzalanğan Ukraina ve Rusiye Federatsiyası arasında Ukraina-Rusiye devlet sıñırı aqqında añlaşma, eki devlet arasında sıñırlarnı belgiledi; 1997 senesi Ukraina ve Rusiye Federatsiyası arasında Ukraina toprağında Rusiye Federatsiyasınıñ Qaradeñiz flotunıñ statusı ve bulunması şartları aqqında añlaşma, Ukraina Qırım üzerinde Ukrainanıñ suverenitetini tanıdı, ve 1991 senesi imzalanğan Mustaqil Devletler Birliginiñ meydanğa ketirüv aqqında añlaşma, bütün iştirak etken devletlerniñ, şu cümleden Ukrainanıñ, mustaqilligi ve sıñırlarına kiriş yasaq olğanını tasdıqladı.
- Daa evel prezidentniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilcisi Olğa Kurışko, matbuat vastalarında KHV Qırımnı Rusiyege ait dep tanıya bilecegi aqqında bildirüvge cevap berdi. Onıñ aytqanına köre, yarımadanıñ statusı — qırmızı sızıq. Qırım, başqa vaqtınca işğal etilgen topraqlar kibi, Ukrainanıñ bir parçasıdır. Bu halqara vesiqalarda qayd etilgen, dep qoştı o.
Hatırlatamız ki, saban ayınıñ 17-nde Semafor gazetası, AQŞ prezidenti Donald Trumpnıñ memuriyeti, cenkni toqtatmaq içün ihtimallı añlaşma çerçivesinde işğal etilgen Qırımnı Rusiye toprağı olaraq tanımaq imkânını baqa, dep bildirdi. Jurnalistler eki yüksek memurğa atıfta bulundılar.
Saban ayınıñ 19-nda Volodımır Zelenskıy ve Donald Trampnıñ telefon subetinde Qırımnıñ statusı muzakere etilmedi, dep saban ayınıñ 20-nde Norvegiya ziyaretinde Ukraina prezidenti bildirdi.
Saban ayınıñ 19-nda Finlândiya prezidentinen keçirilgen matbuat konferentsiyasında Zelenskıy, Ukraina vaqtınca işğal etilgen topraqlarnı Rusiye tarafından tanınmasına razı olmaycağını bildirdi.
Telegram, WhatsApp ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız
