Taras Şevçenkonıñ doğğan kününden 221 yıllığına bir qaç kün evel Qırımdaki işğalciler Simferopoldeki (Aqmescit)Rusiye imperatorlığı ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki adı Şevçenko adına parknıñ qapatuvı aqqında haber ettiler, sebebi – rekonstruktsiya. O, şair ve ressamğa abidesinen adiy parkı degil, ukrain Qırımı oğrunda küreşkenleri ve küreşeyatqanları içün timsaliy yeridir, tarif eteler Suspilne Qırımnıñ tefsirlerinde 2014 senedeki yarımadanıñ işğaline qarşı narazılıqlarınıñ iştirakçileri.
Mında numayışlarnen on yıl evel kelgen edik, rusiye arbiyleri yarımadağa tek kirgen ediler, Qırım – Ukrainadır hatırlatmaq içün zapt etüvinden de soñ ketmekten qormay edik. Taras Şevçenko, devlet imayesine qırımlılarnı nasıl birleştergeni aqqında malümatta oquñız.
Mustaqil vaqıtlarda Qırımda Şevçenkoğa ilk abidesi
Simferopolde (Aqmescit)Rusiye imperatorlığı ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki adı Taras Şevçenko adına parkına kemeri ögünde onıñ büsti – Ukrainanıñ mustaqilligi içinde Qırımda şair ve ressamğa ilk abidesidir. Şuralar vaqtında, 1964 senesi, abideni tayin etken ediler, amma onı çıqardılar. 1991 seneden itibaren Qırımdaki ukrain cemiyeti, cumhuriyet reberligi ve Simferopoldeki yerli akimiyetine Şevçenkoğa yañı abidesi içün yerini tayin etmege teklifinen bir qaç sefer muracaat etken edi. Yazda 1997 senesi ruhsetni alğanlar. Simferopolge büstni İvano-Frankivsteki Kaluş şeeri bağışlağan. O vaqıttan beri er yıl hatıra künleri mında qırım ukrainleri toplanğan ediler.
"Rusiye işğalini degil, tınçlıqnı isteymiz": 2014 senesi abide yanında narazılıqlar
2014 senesi saban aynıñ 2 Azatlıq Radiosınen 2014 senesi saban aynıñ 2 Simferopoldeki Taras Şevçenkonıñ abidesi yanında "Cenk olmaz", "Qırımda er şey tınç edi, şimdi ise – rusiye arbiyleri Qırımnı zapt ettiler" plakatlarnen insanlarnıñ zümresi çıqarılğan. Yanında milis nevbet ete. Tedbir koordinattorı Serğiy Kovalskıy, tedbirniñ maqsadı – qırımlılar tınçlıqnı isteyler, amma rusiye ordusınıñ "imayesi" kerek olmağanını jurnalistlerge añlatqan edi. Yarımadada olıp keçkeni – başqa devletiniñ arbiy tecavuzıdır.
O, narazılıqlarnıñ ilk künü edi, hatırlay Serğiy Suspilne Qırımnıñ tefsirinde. Yarımadada endi bir qaç kün içinde tanıtuv alâmatlersiz "yeşil adamçıqlar" – rusiye arbiyleri bulunğan ediler. Narazılıqqa çıqmaq telükeli edi, bundan da ğayrı, qızıştırmamaq çağıruvlar bar edi, buna köre, toplanmaq kerek mi dep tüşüngen edi. Saban aynıñ 2 faaller baştan olayatqanını muzakere etmek içün ibadethanege keldiler.
"Belki de kilsede havfsız olur ve onı ücüm etmeycekler dep tüşündik. Ve ketecegimiz, yoq mı sorğan edik. Pek canlı subet olğan edi. Soñki ande Andrey Şçekun dey ki: "Azır olğanı turıp ketsiñ de. Qorqqanları ise – er kesni ürmet etem ve doğru olsa, azır olmağan olsañız, özüñizni telükege oğratmayıp evge ketiñiz", – dey Serğiy Kovalskiy.
Aynı Taras Şevçenko abidesine çıqtıq, çünki Qırım Nazirler Şurası ve Yuqarı Şurası, işğalcilernen muasara etilgen.
"Bugün bilemiz ki, anda RF İBİ-niñ hadimleri bar edi. Daa anda bayağı "kazağını" alıp ketirdiler, – dey o.
Bundan da ğayrı, o narazılığınıñ iştirakçısı, Ukrain medeniy merkeziniñ vekili Olena Popova tarif ete, Şevçenko abidesi – timsaliy yeridir. Toplanuv vaqtını içtimaiy ağlarda ilân etken ediler, dostlar ile paylaşqan ediler.
"Biz bayraqlarnıñ deñişüvine qarşı olğanımıznı ilân etmek içün toplana edik. Bunı tek halqara qanunlarınıñ degil de, adalet, aqiqat, namus ve itibar añlamlarınıñ qattı bozuluvı dep tüşüngen edik", – dey qadın.
Narazılıqlar saban aynıñ 3,4,5 ve Taras Şevçenkonıñ doğğan kününden 200 yıllığını qayd etkenlerde 9-na qadar devam etilgen ediler.
2014 senesi saban aynıñ 9 Andrıy Şçekun ve Anatoliy Kovalskıynı tevqif ettiler
Saban aynıñ 9 narazılıqlarnıñ başalnuvından evel işğal quvetçileri koordinatorlar Andrıy Şçekun ve Anatoliy Kovalskıynı tevqif ettiler.
"Olar tedbirden evel demir yol vokzalına keldiler, çünki Qırımda Ukraina bayraqları satın alınğanlar. İç bir tükânda ukrain bayrağı olmağan edi, çünki er kes anda bayraqnen ketmek kerek edi. Ve Kiyevden tren ile bizge yollamağa rica etken edik. Olar bayraqlarnı qarşılağan vaqıtta olarnı rusiye işğalcileri esir ettiler", – dey Serğiy Kovalskıy.
O kün farqlı medialarınıñ jurnalistlerinen çıqarılğan kadrlarda mavı-sarı bayraqlar ve toplarnen adamlar. İşğalcilerge talap qoyılğan: esir etilgenlerini ilâçlarnen temin etmek, çünki biriniñ şeker hastalığı, başqasınıñ – astması bar. Bir ande yanğıratqıçqa esir etilgenleri azat etilmegence Sevastopol soqağını qapatmağa çağıruvı yanğıray. Amma Serğiy Kovalskıy hatırlağanı kibi, er şey barışıq olıp qalsın dep qabartmamağa qarar berdiler.
"İlk vazifesi – vaziyetni tınç şaraitlerde tutıp olıp bu adamlarğa telükesizligini temin etilmesi edi. Çünki, faallerniñ yarısı, ya da çoqusı da qadınlar ve balalar olğan edi.. Olarnıñ közlerini haytırlayım. İnsanlar neni ğayip ete bilecegini añlap olamay ediler bile", – hatırlay Serğiy Kovalskiy.
2014 senesi saban aynıñ 20 qanunsız tarzda teşkil etilgen "Qırım öz mudafaası"-nen hırsızlanğan Andriy Şçekun ve Anatoliy Kovalskıynı serbest ettiler.
"Biz avtomatlarnı degil, çiçeklerni ketirgen edik"
Qırımnıñ işğalinden soñ insanlar Şevçenko abidesiniñ yanında Şevçenko künleri ya da Ukraina Mustaqil kününe toplamağa devam etken ediler. Olena Popova 2014 senesi arman ayını – Qırımnıñ işğalinden soñ ilk Ukraina Mustaqil kününi hatırlay.
"10-15 insan edi. Abidege birev yaqınlaşıp olamasın dep onıñ ögünde şerengalı turğan milis hadimleriniñ büyük sayısı bar edi. Kelgen er birini birer-birer kirsetken ediler. Biri kelgen, çiçek qoyıp ketken", – dey o.
İştirakçiler yanındaki grajdanlıq naqliyat turağına çıqıp Ukraina gimnni yırladılar. Birev onı telefonda qoyğan ve adamlar yırlamağa başladılar.
"Ne içün kene de böyle adaletsizlik. Neni yapamız ki? Avtomatlarnı degil, çiçek ketirdik. Bu kursantlarınen, ya da kim olalar şu, qorqutalar. Anda genç yigitler turğan edi. Keçken edim ve dey ki: "Añlamayım, ne içün olarnıñ episini alıp bir yerge yollamazlar?", – hatırlay Olena Popova.
2022 senesi uvut aynıñ 24 Simferopoldeki Şevçenko abidesine eki insan çıqqan
Olena dey ki, 2014 senesi toplanğan insanlarnıñ sayısı pek azğan. Toplamlarğa qatnağan 10-15 insan qalğan, çoqusınen qadınlar. Özünen mıtlaqqa canlı ya da sahte sarı-mavı güldestesini alıp ketirgen ediler. Narazılıqlar özüne has olğan ruhiy dermanı edi, destek olıp qızdıra ediler, hatırlay qadın. Amma aynı zamanda o, telükeli edi: hatrıa künlerniñ arfesinde işğal quvetçilerinden ihtirını alğan edik. Amma öz içün qarar berdiler: yerastı gizlilikte olmazlar, çünki yaman olğan bir şeyni yapmaylar.
"Biz ukrain medeniyeti, ukrain tiliniñ desteginen oğraşamız. Anda abide yanında bir-biriniñ yaqın oluvını iç etmege ister edik. Anda abide yanında. Tek evde oturıp degil", – dey qadın.
2022 senesi uvut aynıñ 24 büyük miqyaslı ücüminiñ ilk kününde tek eki insan çıqqan, hatırlay Olena. Yaqın vaqıtta o yarımadanı terk eter. Keçen yıl Şevçenko künlerinde Simferopolden fotolarnı aldım: Taras Şevçenko abidesi yanında çiçekler bar edi.
"Qırım aqqında Şevçenko balalıqtan bilgen edi"
Qırım aqqında Taras Şevçenko halq yırları, Perekop ve Çonğar tuz sanayılarına çıqıp kelgen çomaqlarnıñ tariflerinden bilgen edi. Keççe o, Samovıdets, Samıylo Velıçko, Ğrığoriy Ğrabyankanıñ kozak yılnameleri, "Ruslerniñ tarihı" traktat, "Kiçik Rosiyanıñ tarihı" Dmıtro Bantış-Kamenskiyniñ işine esaslanıp öz malümatlarnı toldurğan, tarif ete ilmiy işler boyunca müdir muavini, Ukraina İMA T.G. Şevçenko adına Edebiyat instituttaki şevçenkoşınaslıq bölüginiñ reberi Oleksandr Boron.
"1857 senesi ilk yaz aynıñ 13 şair, sürgünlikten öz qaytuvınıñ ilk planını kündelikte qayd etken. Yolu, Stavropolden Katerınoğradqa, soñra ise – Qırım, Harkiv, Poltava, Kıyivden Peterburgğa keçmek kerek edi", – tarif ete Oleksandr Boron.
Mıhaylo Lazarevskıynıñ mektübini alıp ğayeden vazgeçti. O, iç bir yerde toqtalmayıp aşıqmaq keregi yoq dep yazğan.
Taras Şevçenkonıñ yaratıcılığında Qırım
Edebiy eserleri: "İrjavlı" destanı (1847), "Öz aqayımnı" (1848) şiiri, "Şu Katerinanıñ..." qasidesi (1848), "Yalçı" (1852-1853), "Ressam" (1856), "Keyf ile ve manasız kezinti" (1855-1858) povestler.
Qırım mevzusına eserler: "Şagin-Girey han" (1841-1842), "Noğaylarnen ziyafeti" (1841-1842), "Suvorov Musabeyde" (1841-1842).
Telegram, WhatsApp ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız
