Bugün, bozarğan aynıñ 16-nda, dünyanıñ eñ büyük bala sağlam merkezi sayılğan Qırımdaki "Artek" bala lageri açılğanınıñ 100 yıllığı oldı.
Açılışnıñ tarihı
Birinci yılı "Artek" Moskva, İvanov ve Qırımdan 80 pionerni qabul etti — olarnıñ arasında, esasen, verem ve diger infektsiyalardan hastalanğan balalar bar edi. Ekimler quru deñiz ikliminiñ tedaviylenüvge yardım etecegini tüşüne ediler, bu sebepten olarnı açıq avada mümkün olğanı qadar çoq vaqıt keçirmege çağıra ediler. Başta lagerni, balalarnı verem hastalığından tedaviylegen şifahane olaraq açtılar, soñra ise o, pionerler lagerine çevirildi.
Birinci yıl devamında "Artek" Gurzuf qasabası civarındaki çadırlarda yerleşe edi. Eki yıldan soñ yalıda yengil faneralı evler quruldı.
Tertip etilüvi
1930-ıncı seneleri qış korpusı qurulğan soñ, "Artek" yavaş-yavaş bütün yıl çalışmağa başladı. Lager tez bir zamanda kenişley başladı: daimiy binalar, tedaviylev astyapıları, medeniy programmalar peyda oldı. Ekinci cian cenkinden soñ lager "sovet balalığınıñ timsali" oldı. O, memleketniñ esas pioner lagerine çevirildi, anda halqara eyyetler, yazıcılar, kâinatçılar, alimler iştirak etken tedbirler keçirile edi. "Artek"ke sovet meşur şahısları ve firqa azaları kele ediler. Lager "şeerler"ge bölündi — ayrı bala merkezleri öz mevzusınen. "Artek"ke kirmek itibarlı bir şey edi — bahşışlar mükemmel tasil, sport, icadiy ya da cemaat faaliyetinde muvafaqiyetler ya da kommunist firqasınıñ azaları olğan balalarğa berile edi.
Mustaqil Ukrayina
Mustaqil Ukrayinada 1991 senesinden soñ lager öz unikalligini saqlamağa tırıştı, zemaneviy tasil programmalarını, halqara deñişmelerni, balalarnıñ şahsiy inkişafına diqqat ayırıp, kirsetti.
2009 senesi qara qış ayında "Artek" lageri maliye qıtlığı sebebinden qapatılmaq telükesi altında qaldı. Narazılıq bildirmek içün lager müdiri açlıq ilân etti. Sabıq "artekçiler" ve lâqayt qalmağan insanlar lagerniñ qapatılmasına qarşı informal areket teşkil ettiler ve Kıyivde bir qaç narazılıq mitingi keçirildi. Cemiyetniñ faal areketleri neticesinde lager saqlanıp qaldı.
İşğalden soñ ne oldı
İşğal astında "Artek" teşviqat ve balalarnıñ arbiyleştirilüviniñ merkezi oldı. 2022 senesi ise, vaqtınca işğal etilgen topraqlarda arbiy areketler zonasında qalğan balalarnı qabul etti. 2025 senesi çiçek ayında Milliy muqavemet merkezi haber berdi ki, Ukrayinağa qarşı cenkte iştirak etken rusiye askerleri "Artek" lagerinde reabilitatsiya alalar.
Qırım işğal etilgen soñ "Artek" Ukrayinada "Artek-Karpatı-Bukovel" şeer tışındaki şifa ve raatlıq bala lageri olaraq çalışa ed. Şimdi "Artek" halqara bala merkezi Kıyiv vilâyetiniñ Puşça-Vodıtsâ şifahanesi esasında çalışa. Bu, İçtimaiy siyaset nazirligine boysunğan ukrayin "Artek"iniñ mirasçısıdır, anda bütün Ukrayinadan, hususan cebe yanındaki topraqlardan, öksüz, köçip kelgenlerden kelgen balalar raatlanalar ve oquylar.
Sanktsiyalar
2024 senesi "Artek" ve onıñ işinde iştirak etken bir qaç insan, ukrayin balalarını qanunsız şekilde tutqanında lagerniñ rolü sebebinden AB tarafından halqara sanktsiyalarğa oğradı. 2025 senesi bozarğan ayda Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy, "Artek" bala lagerini sanktsiya cedvellerine qoşıp, RNBO qararını amelge keçirmek fermanını imzaladı.
İşğal etilgen Qırımda "Artek" sanktsiya lageri aqqında ne bilemiz
Qırım işğal etilgen soñ Rusiye akimiyeti "Artek" bala merkezini "milliyleştirdi", soñra mülküni Rusiyege berdi.
Ukrayina Tış işler nazirligi UNESCO, halqara teşkilâtlar ve dünya toplulığını "Artek"niñ Rusiye Federatsiyasına berilmesini takbih etmege çağırdı. Nazirlik qayd etti ki, 2006 senesi Ukrayina ükümeti ve UNESCO arasında "Artek" halqara bala merkezi" Ukrayina devlet müessisesi içün UNESCO imayesi altında merkez statusınıñ berilmesi aqqında añlaşma imzalandı.
QMC prokurorlığı 2015 senesi çiçek ayında işğal etilgen Qırımda "Artek" şirketiniñ "milliyleştirilüvi" sebebinden cinaiy dava açtı. 2016 senesi çiçek ayında Kıyivniñ Obolon mahkemesi "Artek" mülküni tevqif etti. Qırım işğal etilgen soñ "Artek" Ukrayina qıtaiy qısmına köçti ve Kıyiv civarındaki Puşça-Vodıtsâda bulundı. Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsı başlağanından berli müessise Kıyiv vilâyetinden Zakarpattâğa tahliye etildi.
Avropa Birligi yarımada işğal etilgen soñ Rusiye Federatsiyasınıñ Tasil nazirliginiñ nezareti altında bulunğan "Artek" lageri içün sanktsiyalar kirsetti.
2023 senesi arman ayında AQŞ Ukrayinadan balalarnı zorbalıqnen alıp ketken Rusiyeden bir sıra uquqiy ve fizikiy şahıslarğa qarşı sanktsiyalar kirsetti. Cedvelge Rusiyeniñ "Artek" Halqara bala merkezi" Federal devlet bücet tasil müessisesi de kirdi.
Telegram, WhatsApp, Facebook, TikTok ve YouTubede Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız
