Rusiye mahkemesiniñ qanunsız ükümlerini apishanede keçirdiler, lâkin azatlıqqa çıqmadılar — uquq qorçalayıcılarnıñ malümatına köre, böyle vaziyette eñ az eki Ukrayin siyasiy mabüsi buluna: Andriy Kolomiyets ve Ğennadiy Lımeşko. Müstemlekelerden sürgünlik merkezlerine avuştırıldı. Andaki şarait apishanedekilerge oşağan: insanlarğa merkezlerden çıqmağa yasaq etile, apis müddetleri ise er vaqıt uzatıla.
Suspilne Qırım şimdi siyasiy mabüslernen ne olğanını ve olarnıñ Rusiye müstemlekelerinde nasıl şaraitte tutılğanlarını añlata.
Böylece, evge qaytmağa beklegen Ukrayina vatandaşlarınıñ sayısı belli degil. Ukrayinanıñ Rusiyenen diplomatik munasebetleri toqtaldı, şunıñ içün konsullarımız evge qaytqan Ukrayinlerge yardım etip olamaylar. Amma uquq qorçalayıcılar qayd eteler ki, böyle adiselerniñ sayısı ep arta, ve bu, qanunsız ceza berilgen soñ bile azatlıqtan marum etüvniñ sistematik bir ameliyatı olğanını köstere.
Müstemlekeden sürgünlik merkezine
2015 senesi Andriy Kolomiyets Rusiyede tutuldı. O, Menlik İnqilâbı vaqtında Qırım "berkutçılar"nı öldürmege tırışqanı içün müstemlekede 10 yılğa üküm etildi. Kolomiyets özü bütün qabaatlavlarnı red ete. 2024 senesi qara qış ayında qanunsız apis cezasını bitirip, Andriy azat etilmedi. Onı sürgünlik merkezine yerleştirdiler, anda alâ daa tutıp turalar. Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olğa Skrıpnık şunı qayd ete:
"Bizler insanlarımıznıñ, qanunsız apis müddetini keçken soñ, Rusiyede sürgünlik merkezlerinde, çetel vatandaşlarını tutuv merkezlerinde qalğanı ne qadar telükeli bir tendentsiya olğanını köremiz. Ya da, Ştıblıkovnıñ davası kibi, yañı dava açıla bile. Ğennadiy Lımeşkonıñ vaziyeti böyle. Andriy Kolomiyets 10 yıl apis cezasını aldı ve qara qış ayından berli sürgünlik merkezinde buluna. Demek ki, bu müddetsiz azatlıqtan marum etüvdir".
2025 senesi kiçik qış ayında Rusiye Federatsiyasında mecburen tutulğan daa bir Ukrayin siyasiy mabüsi aqqında malümat peyda oldı. Ğennadiy Lımeşko aqqında söz yürsetile. O, işğal etilgen Qırımda diversiya teşebbüsinde qabaatlanıp, 8 yıl Rusiye esirliginde keçirdi. Yılnıñ başında Rusiye müstemlekesinden azat etilecek edi, amma onı Rusiyedeki ecnebiylerni vaqtınca tutuv merkezine yerleştirdiler. Birazdan belli olmağan bir yerge alıp ketirildi.
Onıñ apayı İrına Lımeşko siyasiy mabüslerniñ tuvğanları birleşmesiniñ uquq qorçalayıcılarına, Ğennadiyniñ Pâtigorsk şeeriniñ tahqiqat izolâtorına avuştırıla bilecegini iddia etken anonim menbalardan kelgen haberler aqqında aytıp berdi. Anda o, ğaliba, bütünley izolâtsiya etildi — onen bağ yoq, uquq qorçalayıcılar ise onıñ bulunğan yerini tayin etip olamaylar ya da uquqiy yardım kösteremeyler.
Bundan ğayrı, ilk malümatlarğa köre, Lımeşkoğa qarşı "aşırıcılıq faaliyetine açıq çağıruvlar" qabaatlavı boyunca yañı cinaiy dava açıldı, bu da üç yılğa qadar apis cezasını közde tuta. Ukrayina uquq qorçalayıcıları Rusiye akimiyetiniñ areketlerini siyasiy mabüsniñ apis etilmesini suniy sürette devam ettirmek ıntıluvı olaraq tanıylar. Olarnıñ fikirince, bu, Ukrayin siyasiy mabüsleriniñ evge qaytmalarına yol bermemek içün yapılğan strategiyanıñ bir qısmı ola bilir.
Daa bir apishane
"Kreml siyasiy mabüsleriniñ tuvğanları birligi" teşkilâtınıñ adliyecisi Lüdmıla Şumkovanı o vaqıt işğal etilgen Hersonda tolu miqyaslı istilâ başlağanda ruslar qanunsız olaraq esir aldılar. Özüniñ esirlik tecribesinden ğayrı, onıñ qardaşınıñ oğlu Oleksandr Şumkov — Ukrayin siyasiy mabüsi, üç yıldır Rusiyeniñ Tver vilâyetindeki Torjok şeerindeki tüzetüv müstemlekesinde qanunsız apiste yatqan edi.
Oleksandrnıñ qorantası onı 2020 senesi ilk qış ayında müstemlekeden azat etilgen soñ yerleştirgen sürgünlik merkezinden azat etmege mecbur oldı. Rusiyedeki sürgünlik merkezlerini Lüdmıla böyle tarif ete:
"Rusiye sürgünlik merkezlerinde tutulğan insanlar, kerçekten de, azatlıqtan marum etüv şaraitinde bulunalar. Bu, apishanege, SİZOğa ya da aqiqiy müstemlekege oşamay — anda rejim biraz yımşaq, amma areket serbestligi yoq. İnsan merkezden serbest çıqıp olamay, daima nezaret altında buluna, bu da, asılında, apistir. Elbette, mında bağlanmağa, körüşmege, telefon etmege izin bereler, amma bu esas şeyni lâğu etmey — bu, serbest ketmege aqqıñ olmağan yerde tutulğan yer. Kameralar ya da odalar adetince bir kişilik degil — olarnı bir qaç kişi tuta. Şarait müstemlekedeki baraklarğa oşağan", — dep uquqçı añlattı.
Müddeti bitkenler içün "başlanğıç noqtası"
Siyasiy mabüs Valentın Vığivskıynıñ babası Petro Vığivskıy, oğlu on bir yıllıq "üküm müddeti" bitken soñ Ukrayinağa qaytıp olamaycağından qorqa. Valentın endi aman-aman 11 yıldır apiste yata. O, casuslıqta qabaatlanıp, mahküm etilgen soñ, qanunsız apis cezasını çeke.
Babası oğlunıñ ikâyesini añlata: 2014 senesi ilk küz ayında o, endi işğal etilgen Qırımğa ketip, tanışlarına aqça alıp ketti, onıñ soy-sopınıñ tedaviylenmesi içün. Simferopolda (AqmescitRusiye imperiyası ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki adte) "Qırım öz-özüni mudafa etüvi" temsilcileri paytaht qaydnamesi sebebinden tutuldı. Bundan soñ — 15 ay Moskvanıñ "Lefortovo" SİZOda, üküm, müstemleke. Mahkeme oturışı qapalı şekilde keçti, Ukrayina konsulı ve jurnalistler kirsetilmedi. Valentın apiske alınğan soñ işkencege oğratılğanını tarif etti: urulğanını, başına çuval qoyulğanını, soyulğanını ve ormanda yañı qazılğan mezar yanında ateş numayışı yapılğanını tarif etti. Rusiye mahsus hızmetleri onı işbirlikke celp etmege tırıştılar, amma o red etkeni içün onıñ apis şaraiti fenalaştı.
Valentın apis müddetiniñ çoqusını ceza izolâtorlarında ve bir kişilik kameralarda keçirdi, dep Petro Vığivskıy tarif etti:
"O, apis müddetiniñ soñuna qadar ceza izolâtorında qalacaq. Umumen 11 yıllıq apis cezasından tahminen 8 yılını ceza izolâtorında keçirdi".
Apishaneniñ şaraiti pek ağır edi: suvuq kameralar, yarıqsız ışıqlar, 24 saatlıq video nezareti, gece muntazam teşkerüvler. Valentnnıñ apis müddeti 2025 senesi ilk küz ayınıñ 17-nde bitecek. Lâkin babası, oğlunı birden yibermezler, dep qorqa:
"Onı da, büyük ihtimalnen, sürgünlik merkezine yerleştirecekler. Ondan bütün Ukrayinler keçeler".
Andriy Zahteyniñ qaytma tecribesi
Rusiye Federatsiyasında qanunsız apisniñ bütün müddetini keçirdi, Çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezini keçti ve Ukrayinağa sabıq siyasiy asker Andriy Zahtey qayttı. Onı 2016 senesi arman ayında işğal etilgen Qırımda FSB hadimleri tarafından terroristik areketlerni azırlağanında qabaatlap, qanunsız sürette tuttılar, davasını "Ukrayin diversantları" gruppasına qoştılar.
2018 senesi Rusiye mahkemesi adamnı sert rejimli müstemlekede 6,5 yılğa üküm etti. 2023 senesi kiçik aynıñ 10-da Zahtey müstemlekeden çıqacaq edi, amma onı birden Rostov vilâyetindeki çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezine avuştırğanlar. Zahteyniñ advokatı Volodımır Lâşenko böyle tarif ete:
"Andriy Zahteyniñ qanunsız apis cezası bitmeden tahminen yarım yıl evel men onıñ imayesine qoşuldım. Andriy o vaqıt vaqtınca işğal etilgen Qırımda yerleşken müstemlekede edi. 2023 senesi kiçik qış ayınıñ başında azat etilgen soñ, ruskar onı yibermediler, müstemlekeniñ qapısından maşnağa oturtıp, Keriç köpründen Rostov vilâyetine alıp kettiler, anda da vaqtınca tutuv merkezine yerleştirdiler".
Zahteyniñ Ukrayin pasportını Rusiye quvetçileri tutıp aldılar ve dava malümatlarında qaldırdı. Adamnıñ şahsiyeti ve vatandaşlığını tasdıqlağan diger vesiqaları yoq edi.
Advokatnıñ aytqanına köre, Ukrayina Devlet migratsiya hızmeti, kerekli malümat olmağanına esaslanıp, qaytmaq içün ruhsetnameni bermege red etti. Onıñ apiste bulunğanını tasdıqlağan vesiqanı ve Ukrayina pasportınıñ kopiyasını taptı. Bu vesiqalar Rusiye mahkemesine muracaat etip, üçünci memleketke sürgün etilüvini talap etken edi. Volodımır Lâşenko Ukrayina elçisine muracaat etip, bu memleketten Zahteyniñ Ukrayinağa qaytması içün yardım soradı.
2023 senesi bozarğannıñ 13-nde o, Rusiye-Latviya sıñırından keçip, Ukrayinağa qayttı. Vatanına qaytqan soñ onı apayı Oksana ve qızı Oleksandra qarşıladılar. Onı apiske alğanda, qızı yedi aylıq edi, qaytqan soñ ise yedi yaşında edi.
Andriy Zahteyniñ Ukrayinağa qaytma tecribesi diger siyasiy mabüslerniñ tuvğanlarına faydalı ola bilir, çünki 2022 senesinden soñ vaziyet kerginleşti. Ukrayinağa qarşı büyük cenk alıp barğan tecavuzcı memleket Rusiyenen diplomatik munasebetler kesildi. Volodımır Lâşenko, buña baqmadan, devlet vatandaşlarınıñ qaytmasına yardım etmeli, dep tüşüne. Hususan, üçünci memleketlerden Ukrayinağa qaytmaq içün pasport berüv mehanizmini ğayrıdan tiklemeli.
Telegram, WhatsApp, Facebook, TikTok ve YouTubede Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız