Ğalına Dovğopolanıñ keçken ay 70 yaşı oldı, altı yıldır o, Rusiye esirliginde buluna. Ruslar Sevastopol (AqyarRusiye imperiyası ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki ad) pensiyacısını "devlet hainligi"nde qabaatladılar. İşğalli tahqiqatnıñ versiyasına köre, Dovğopola Ukrayina Baş istihbarat idaresinen işbirlik tutıp, "Qara deñiz flotunıñ ayrı aviatsiya polku aqqında malümat" toplay edi.
Dovğopola — böyle bir madde boyunca siyasiy sebepi davanıñ ilk qadın mabüslerinden biridir. Ğalına hanım aqqında az şey belli, mahkeme oturışları qapalı rejimde keçe edi. Moskvağa ketirilgen soñ oña Ukrayina konsulı çoq vaqıt kirsetilmedi, onıñ mektüpleri ise endi siyrek kele. "Suspilne Qırım" muarririyeti uquq qorçalayıcılarnıñ ikâyelerinden ve onıñ mektüplerinden siyasiy mabüsniñ "davası" aqqında malümat topladı.
Casuslıqta qabaatlanğan pensiyacı
Ğalına Dovğopolâ Bağçasarayda doğdı, soñra Sevastopolda (Aqyarda) yaşadı. 2014 senesi, Qırım işğal etilgen soñ, "Gordon" neşirine bergen izaatında qadın küçük biznesi bar olğanını ayttı — turist mevsiminde raatlanıcılarğa ev kiralay edi. Onıñ qızı, 14 yaşında ukrayin matbuatını satqan gazeta stantsiyasınıñ saibi edi. Ruslarnıñ qorquzuvları sebebinden qızı ve torunı Qırımnı terk ettiler, Ğalına hanım ise evini terk etip olamayıp qaldı.
2019 senesi boş aynıñ 27-nde FSB hadimleri onıñ evine keldiler, 66 yaşındaki Ğalına Dovğopolanı tuttılar. O, ukrayin istihbaratınen işbirlik yapqanında qabaatlandı. İşğalli tahqiqatnıñ versiyasına köre, o, Rusiye Qara deñiz flotunıñ bölükleri aqqında gizli malümatnı bere edi. Qadınnıñ mektüplerinden birinde apiske alınğan vaqtı tarif etile, soñra mektüpni "Serbest Qırımğa mektüpler" teşebbüsi çerçivesinde qırımtatar asıllı ukrayin yırcısı Jamala oqudı.
"Tabakerkadan şeytan" kibi üstüme qara kiyimli, FSB yazısınen közleri açılğan şapka taqqan adam atladı. O, aman-aman üstümde asılıp turğanı sebebinden, men onıñ altından çıqtım ve dedim: "Ne içün sen menim üstüme asılasıñ, men ise tınç turam?" O, yanımda qaldı ve bir qaç maşnanıñ köpçekleri sızlatıp, bir kereden çırpıp keçti. Er birinden bir çoq adam çıqtı. Olarnıñ kim olğanını ögrenmege tırıştım. "FSB" dep cevap berdiler. Evet, men özüm kördim ki, bu FSB edi. Birisi maña "buhanka"ğa ketmege teklif etti. Basqı olmadan kettim, tebessüm ete edim. Qapı yanında "rafa" buğavlar aqqında hatırladı, qollarını çırpdı ve maşnada kene soradı: "Ne içün meni tutalar?" — dep Jamala mektüpni oqudı.
Gizli mahkeme ve uydurılğan qabaatlavlar
Dava deral gizli tutuldı, mahkeme oturışları qapalı şekilde keçirildi. Ukrayina uquq qorçalayıcıları çoq aq bozulğanı aqqında bildirdiler.
"Birincisi — Ğalınanıñ tintüv vaqtında alınğan telefonı. Amma, añlaşılır ki, bu telefonnı kim qullanğanını, anda ne malümat tapılğanını ve kim onı anda qoşqanını añlamaq içün bir şey yoq. Ekincisi — FSB ile işbirlik yapqanlarını itiraf etken şaatlarnıñ ifadeleri. Olarnıñ arasında Rusiye Federatsiyasınıñ arbiyleri de bar edi. Mahkeme ise onıñ siyasiy noqta-i nazarını qayd etti — 2014 senesinden berli o, Sevastopolnıñ (Aqyarnıñ — terciman) "Rusiyenen birleşmesi"ne qarşı edi, bu ise taqipniñ siyasiy motivatsiyasını tasdıqlay. Üçüncisinden, tipik bir teşviqat ikâyesi: mütehassıslarnen körüşüvler Lvivde keçe edi, yani "banderlalılar". Bu — bu kibi davalarnıñ klassikasıdır", — dep Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olğa Skrıpnık ayttı.
O, 2022 senesinden soñ apiske alınğan diger qadınlarnıñ davalarınen tanış olğanını ve Rusiye quvetçileri tarafından uydurılğan malümatlarğa dair bir şey körgenini ayta.
Bu bir absurd oldı. Qadın, silâ olmağan ormanlarda silâ saqlağanında qabaatlana. FSB, qadınnıñ topraqta olmağanı körünse de, video çıqara. Bütün bular devlet hainligi aqqında maddelerdir, çünki onı qabaatlamaq qolay. Misal olaraq, Ğalınanı, FSB-ge, er bir FSB hadiminiñ körmegeni malümatnı bermege niyetlengeninde qabaatladılar. Rusiye mahkemesi tarafından qabaatlanğanını bilmek içün, eñ azından, arbiy bölükte yolbaşçılıq vazifesinde çalışmaq kerek. FSB, 15 yaşından berli Bİİnen çalışqanını ayta. Amma soñra mahkemede onıñ UHHnen bağ tutqanı aqqında tarif etile edi, yani ukrayin müessiseleriniñ adlarında bile qarışıqlıq bar edi", — dey Dovğopolanıñ davasındaki hatalarnı Skrıpnık añlattı.
Uquq qorçalayıcılar Rusiye mahkemesiniñ "davası" boyunca bir sıra bozuluvlar aqqında bildirdiler: qorçalav aqqınıñ sıñırlanması, şübhelengen qadınğa yapılğan basqı, halqara qaidelerniñ körmemezlikke urulması.
"Meni bütünley izolâtsiya ettiler"
2021 senesi saban ayınıñ 29-nda Rusiyege boysunğan Sevastopol (Aqyar) şeer mahkemesi 68 yaşındaki Ğalına Dovğopolanı umumiy rejimli müstemlekede 12 yılğa ve azatlıqtan soñ bir yıl memuriy nezaretke mahküm etti. Mahkemeci İgor Kojevnikov — Rusiye vatandaşı, evelde Smolensk şeeriniñ Zadniprovsk rayon mahkemesinde çalışqan edi — üküm çıqardı. Bundan evel o, "ukrayin diversantları" Volodımır Dudka ve Oleksiy Bessarabovğa qarşı siyasiy sebeplerden açılğan davalarnı baqqan "mahkemeler" kollegiyasınıñ yolbaşçısı edi. Üküm çıqarılğan soñ, Ğalına Dovğopola Moskvadaki "Lefortovo" SİZOsına avuştırıldı. Ğalına rejissör, sabıq siyasiy mabüs, şimdi ise arbiy hızmetçi Oleğ Sentsovğa yazğan mektübinde bulunğan vaqtı aqqında qısqaca tarif etti.
"Oleğçığım, meni Lefortovoğa ketirip, niayet kamerada bir özüm qaldırdılar, doğrusını aytsam, sizni ve Rusiye apishanelerinde cehennem çemberinden keçken er kesni tüşündim. Soñra Lefortovoda ukrayin deñizcileri aqqında ürmetli sözler eşittim. Aytqanına köre, alâ daa olarğa "ukrayin deñizcileri" dep aytmaylar. Lütfen, olarğa bizden hayırlavlarnı yollañız. Men Ukrayinoçkamnı utandırmamağa tırıştım. Meni tam izolâtsiyada tuta ediler. Ukrayina konsulı iç bir vaqıt kirsetilmedi, men tek bir daqiqa körüşmege rica etkenimde de, bir söz aytmadım. Amma, buña baqmadan, men iç bir şarait altında Ukrayinağa riayet etmeycegimni ve hainlik etmeycegimni bile edim. Ürmetli Oleğ, bugün "apellâtsiya mahkemesi" adlı şou endi keçti. Tezden meni bir yerge alıp ketecekler, ve maña, evel olğanı kibi, tek Moskvadaki Ukrayina konsullığınen bağ qalacaq", — dep Ğalına mektübinde yazdı.
Galina hanımnıñ mektübi, Oleğniñ Facebook saifesinde, Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsından üç ay evel derc etilgen edi.
Müstemlekede yaşayışı ve aqrabası olmadan küreş
2021 senesi ilk küz ayında Ğalına Dovğopolanı “Lefortovo“dan RFnıñ Vladimir vilâyetiniñ Golovino şeerindeki 1-nci tüzetüv müstemeleksine etap ettiler. Olğa Skrıpnıknıñ malümatına köre, siyasiy mabüs şimdi de anda buluna. Tutuluv şaraiti aqqında, em de Ğalına hanım aqqında az şey bilemiz. Belli ki, 70 yaşındaki qadın hronik omurğa hastalığı ve gipertoniya çeke. Apishanede qadınıñ gastrit hastalığı peyda oldı, Rusiye apishanesine etap etilgende ise ayağı buzladı. Olğa Skrıpnıknıñ aytqanına köre, olarnıñ Ğalına Dovğopolanıñ müstemlekede açlıq tutqanı aqqında malümatı bar: onı künde bir kere aşata ediler, diger aşlarnı ise müstemlekede "tükândan almağa" tevsiye eteler. Kartında bir müddetke para yoq edi, amma onı yollap olamadılar.
"Elbette, mında olğan sert ava sağlığımnı boza. Çubuqnen yürem, egilip, yan-yanaşa. Amma vıyıldamamağa tırışam. Mında endi dörtünci qış", — dep Dovğopola siyasiy mabüs Vladıslav Yesıpenkonıñ apyı Katerınağa yazğan mektüplerinden birinde yazdı.
Ğalına Dovğopolovanıñ ikâyesi — onıñ uquq qorçalayıcı toplulıqnen beraber azat etilmesi içün küreşken soy-sopları olmağan siyasiy mabüsniñ ikâyesidir. Olğa Skrıpnık böyle davalarnen oğraşqan tecribesini paylaşa.
"Tuvğanları olmasa, bazı imkânlar daa qıyın ola, meselâ, devlet organlarına muracaat etmek, bazı malümatnı elde etmek", — dep qayd ete o.
Bu kibi vaziyetlerde alternativ cemiyet destegi olması pek müimdir, hususan, meşur insanlar esirlerni özlerine qul tutqan mentorlıq programmaları vastasınen.
"Eger de bizde cemiyet vekilleri, diplomatlar, siyasetçiler, meselâ, esirlikte olğan qadınlarğa mentorlıq yapmağa yardım etseler. Ve bu halqara ocalar olsa edi. Belli bir insan aqqında aytmazdan evel, o meseleniñ bar olğanı aqqında malümat bermek kerek. İnsan casuslıq ya da terrorizmde qabaatlansa, bunı añlatmaq pek qıyın — bu, atta diplomatlarnı qorquza. Bir yıl evelsi diplomatik müessise vazifesine kelgen insannı tasavvur etiñiz, ve oña deyler: "Terrorizmde qabaatlanğan qadınnı qorçalaycaqsıñız". Birinci reaktsiya — red etmektir. Qorantañızdan uzaqta olğanda bu daa zor ola, çünki duyğusal, canlı bir ses yoq", — dep Skrıpnık qoştı.
Uquq qorçalayıcı añlattı ki, böyle vaqialar boyunca umumiy strategiya yoq, amma qayd etti ki, kimerde susmaq kerek, kimerde — cemaat ögünde olmaq kerek. Amma esas maqsadı — esir etilgen adamğa zarar ketirmemektir.
Ğalına Dovğopola, ruslar tarafından 12 yıllıq apis cezasını alğan ve "devlet hainligi"de qabaatlanğan ilk qadınlardan biri oldı. Uquq qorçalayıcılar qayd eteler ki, oña qarşı dava, yaş qadınğa qarşı uydurılğan qabaatlavnıñ nümünesidir. Şimdi, Olğa Skrıpnıknıñ aytqanına köre, "devlet hainligi" qabaatlavı Rusiye quvetçileri tarafından, hususan qadınlarnı taqip etkende, aman-aman adiy bir şey oldı.
"Şimdi çoq qadın — bu, eñ azından 2024 senesinden başlap, ayrı bir tendentsiya", — dep Skrıpnık qayd etti.
Onıñ qayd etkenine köre, Dovğopolanıñ "davası" yañı davalarda tekrarlanmağa başlağan özgün bir örnek teşkil etti. "Qırım uquq qorçalayıcı gruppası"nıñ malümatına köre, şimdi eñ azından 264 insan siyasiy sebeplerden apiske alındı. Olardan tahminen 20-si qadındır.
Telegram, WhatsApp, Facebook, TikTok ve YouTubede Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız