Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy berim ayınıñ 11-nde Qırım platformasınıñ dörtünci sammitinde bildirdi ki, Rusiyege qarşı cenkte ğalebe qazanmaq planını başta AQŞnıñ prezidenti Joe Bidennen muzakere etmege planlaştıra. Sammitte Hırvatistan ve Latviya yañı arbiy yardım paketini ilân ettiler. Tedbirge 60-tan çoq iştirakçi qoşuldı. Olar prezidentler, baş nazirler ve başqa yüksek vazifelerniñ vekilleri.
Kıyivde Qırım platformasınıñ dörtünci sammitinde bu aqqında söz yürsetildi, dep Suspilne Qırım mühbiri bildirdi.
Ğalebe planı aqqında
"Ğalebe planına kelgende, men temkinli olacağım ve onı başta prezident Baydennen (AQŞnıñ prezidenti — muar.) muzakere etecegim, çünki o, AQŞ ve başqa ortaqlarnıñ destegine bağlıdır. Bu plan — Ukrainanıñ ciddiy quvetleştirüvi ve, menimce, Rusiyeniñ cenkni bitirmek qararına em ruhiy, em siyasiy, em de silâ ceetinden tesir etecek", — dep ukrain lideri qayd etti.
Olena Zelenska
Ukrainanıñ birinci hanımı Olena Zelenska işğal etilgen Qırım ve qırımtatarlar aqqında aqiqatnı dünyağa bildirmek kerek olğanını bildirdi. Bu, Global ukrain studiyaları koalitsiyasınıñ maqsadlarından biridir.
"Bu müim tasil ortaqlığı hususan Ukraina ve Qırım aqqında aqiqatnı tarqatmağa yardım etmeli. Qırımtatar studiyaları, Qırım Ukrainanıñ bir parçası olğanı kibi, ukrain studiyalarınıñ bir parçası olmaq kerekler", — dep añlattı o.
Zelenskaya başqa memleketlerni de işbirligine qoşulmağa çağırdı.
"Aqiqat ve aqiqatnıñ bilgisi — bu serbestlik ve telükesizliktir. Dünyağa Qırım, Ukraina aqqında kerçekni bilmege ve tarqatmağa çağıram, bu kerçek sizni de qorçalasın!" — dep qayd etti o.
AQŞ
"Qırım — ukrainlerniñ küreşkenleri şey. Olar öz kelecegini belgilemek aqqı içün küreşeler, aqlar ve serbestlik, topraq bütünligi içün küreşeler — bu BMTnıñ nizamnamesinde yazılğan şeydir", — dep AQŞnıñ devlet kâtibi Entoni Blinken bildirdi.
Onıñ fikrine köre, Rusiye diktatorı Vladimir Putin bütün Ukrainanı zapt etmege istey, çünki kerçekten de Rusiye imperiyasınıñ ğayrıdan tiklenüvi aqqında ayta.
Blinkenniñ aytqanına köre, Qırımdaki sahte saylavlar, balalarnı yarımadadan mecburen alıp ketüv, Ukrainağa qol tutqan faalcilerni qanunsız sürgün etüv, rus tili, medeniyeti ve dinni mecburen qullanuv — Rusiye Federatsiyası tarafından işğal etilgen Ukraina devletiniñ er bir qısmına yapılğan areketlerniñ nümünesidir.
Bundan da ğayrı, AQŞnıñ devlet kâtibi Ukrainanıñ Rusiye Arbiy-deñiz quvetleriniñ üçte bir qısmını yoq etüvde muvafaqiyetlerini ve ububat koridorınıñ meydanğa ketirilüvini qayd etti.
NATO
NATOnıñ baş kâtibi Yens Stoltenberg, Vaşingtondaki NATO sammitinde qabul etilgen 40 milliard yevro miqdarında yañı yardım paketini añlattı. O, Ukrainanı quvetleştirmek ve devamlı uzun müddetli maliye temin etmek kerek.
Baş kâtip qoştı ki, NATO azalarından F-16 uçaqları endi çalışa ve Ukrainanı qorçalay. Birleşme, ukrainlerge silâ ve donatmalarnı bermege devam etecek, em de Rusiye istilâsına qarşılıq köstermege ve kelecekte Rusiye istilâsını toqtatmağa yardım etecek.
"Qırım platforması — adaletli barışıq oğrunda Ukrainanıñ pek ağır çalışqanınıñ örnegidir. Ukrainada barışıq olmasa, Avropada barışıq olmaz", — dep ayttı o.
Avropa Şurası
Avropa Şurasınıñ prezidenti Şarl Mişel bildirdi ki, Ukrainadaki cenk 2014 senesi yarımadanıñ işğalinen başlandı. O qayd etti ki, Avropa Birligi Ukrainanıñ suvereniteti, topraq bütünligini ürmet ete, halqara uquq qaidelerine riayet etmege çağıra ve Avropa Birligi ukrainlerge er taraflama yardım köstermege devam etecek.
"Ürmetli ükrainliler, Avropa Birligi siziñ eviñizdir, şunıñ içün bizler siziñ arbiy, maliyeviy ve siyasiy yardımıñıznı arttırıp, sizge kerek olacağı qadar qol tutmağa azırımız", — dedi Mişel.
O, Avropa Birliginiñ vazifesi — ukrainlerniñ küreşinde olarnen beraber olmaq olğanını qoştı.
Qırımtatar Milliy Meclisi
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl bildirdi ki, barışıq formulası çerçivesinde Meclis, Rusiye Federatsiyasını apishanelerinden bütün ukrain arbiy ve vatandaş esirlerini azat etmege talap ete.
Qırımtatarlarnıñ temsil organı adından o, Ukraina prezidentine Ukraina tamır halqlarınıñ aqlarını ğayrıdan tiklev teşebbüslerine qol tutqanı içün teşekkür bildirdi.
"Qırımnıñ azat etilüvi ve reintegratsiyası tamır qırımtatar halqınıñ aqlarınıñ, şu cümleden siyasiy aqlarınıñ ğayrıdan tiklenüvinen bağlı olmalı", — dep Celâl qayd etti.
Hırvatistan
Bundan da ğayrı, Sammitte Hırvatistan 11-inci arbiy yardım paketini ilân etti.
"Biz beraberlikte mina çıqarıcı maşnalarnı işlep çıqaruv meselesini de muzakere ettik. Bizim içün müimdir ki, siz bu deñişüvde yolbaşçılıq yapasıñız. Hatırlaymız ki, birinci halqara gumanitar minasızlaştıruv meseleleri konferentsiyası keçken sene Hırvatistanda olıp keçti", — dep Ukraina devletiniñ başı ayttı.
Hırvatistan baş naziri Andrey Plenkovıç, onıñ memleketi Hırvatistannıñ madencilikteki eñ yañı irişmelerini qullanıp, Ukrainağa energetika saasınıñ ğayrıdan qurulmasına qoltuta, dep qayd etti.
"Bu pek büyük bir vazifedir. Bu sebepten keçken sene minasızlaştıruv boyunca birinci halqara donor konferentsiyasını keçirdik. Ve men horvat dostluğı, ortaqlığı ve prezidentiñizge ve ukrainlerge olğan ürmetimni daa bir kere bildirmege isteyim. Ve bugün yüz bergen bütün meselelerde Hırvatistanğa işana bilesiñiz", — dep qayd etti o.
Latviya
Tedbirde 30-ncı arbiy yardım paketini ilân etken Latviya da Ukrainağa yardım ete.
"Bizler mında Qırım Ukraina olğanını tasdıqlamaq içün keldik. Bizler Ukraina yeñip, Rusiye yutquzacağını bu deşetli cenkte tasdıqlamağa keldik. Latviya Ukrainağa qol tutmağa devam etecek. Bu sene ve kelecek sene Latviya Ukrainağa yalıñız 0,25% umum içki mahsulatını ayırmağa planlaştıra. Bugün bizler bu yılnıñ 30-ncı arbiy yardım paketini taqdim etemiz. O, arbiy donatmalarnı... uçaqlarnı kirsetecek", — dep Latviya baş naziri Evika Silinâ qayd etti.
Litvaniya
Aynı zamanda Litvaniya prezidenti Gitanas Nauseda bildirdi ki, onıñ memleketi Qırımnıñ işğalini asla tanımaycaq.
"Bugün biz Ukrainağa yardım etmek içün keldik. Litvaniya Qırım ve başqa ukrain topraqlarınıñ qanunsız işğali ve aneksiyasını asla tanımaycaq. Biz daima Rusiyeden halqara uquqqa riayet etmesini talap etecekmiz, işğal etilgen topraqlarda ealini, şu cümleden qırımtatarlarnı taqip etmesini toqtatmaq kerekmiz", — dep bildirdi o.
Nauseda şunı da qayd etti ki, Rusiyeniñ Qırımdaki müstemleke siyaseti yarımada sakinleriniñ, hususan Ukrainanıñ tamır halqı olğan qırımtatarlarnıñ aqlarını sıñırlay.
"Litvaniya Rusiyeni Ukrainanıñ bütün vatandaşlarını ve topraqlarını acelen azat etmege çağıra", — dep Litvaniya Cumhuriyetiniñ prezidenti bildirdi.
Siyasiy mabüsler aqqında
"Ukraina toprağını satmay ve halqını terk etmey. Ve bu cenkniñ adaletli bitmesi içün dünyanen çalışqanda, biz tek işğalcilerniñ üç renkli bayraqları vaqtınca olğan topraqnı degil de, aynı zamanda insanlarnıñ bozulğan taqdirini de hatırlatamız", — dedi Zelenskıy.
Prezident qırım siyasiy mabüsleriniñ ve işğalciler tarafından qanunsız olaraq apiske alınğan Ukraina vatandaşlarınıñ adlarını añdı. Hususan, qırımtatarlar Leniye Umerova ve Tofik Abdulgaziyev. Aynı zamanda o, Rusiye esirliginde bulunğan askerler ve vatandaşlarnı da qayd etti.
"Barışıqqa epimiz beraber niyetlenemiz. Biz er birimiz havfsızlıqqa muhtacmız. Şunıñ içün, epimiz beraberlikte Ukrainanıñ ğalebesini – kerçek barışıqnı yaqınlaştırmaq kerekmiz. Eminim ki, biz kerçek, adaletli ve devamlı barışıqqa irişe bilemiz. Ve biz serbest Qırımnı körecekmiz", — dep Ukraina devletiniñ başı qayd etti.
Türkiye
Türkiye prezidenti Recep Tayyip Erdoğan sammit iştirakçilerine video muracaatında qırımtatarlarnıñ havfsızlığı ve varlığı Türkiye Cumhuriyetiniñ tışqı siyasetiniñ esas prioritetidir, dep bildirdi.
"Ukrainanıñ suvereniteti, topraq bütünligi ve mustaqilligine esaslanacaq cenkniñ adaletli ve devamlı barışıqnen yekünlenmesini isteymiz", — dep qoştı o.
Erdoğannıñ aytqanına köre, qırımtatar halqı öz vatanında serbest, telükesiz ve barışıqlı yaşamaq aqqına maliklerdir.
Bundan da ğayrı, o, bozarğan ayda Rusiye tarafından 3 senege yaqın apiske alınğan Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisniñ birinci muavini Nariman Celâlnıñ azat etilmesini hatırlattı. Türkiye Cumhuriyetiniñ prezidenti qanunsız tutulğan qırımtatarlarnıñ, şu cümleden Asan ve Aziz Ahtem ağa-qardaşlarınıñ tez vaqıtta azat etilmesini istey.
Arnavutlıq
"Ukraina halqınıñ qararı ve cesareti, em de Ukraina Silâlı quvetleriniñ küreşi epimiz içün ilhamdır. Ülkeniñizni sebepsiz bir ücümden qorçalap, siz bütün Avropa qıtasınıñ telükesizligine yardım etesiñiz. Azatlıq, demokratiya meseleleriniñ ne qadar müim olğanını ve küreşiñizde muvafaqiyetli olmasaq, epimizniñ telükege oğrağanımıznı kösterecek birinci sırada bulunasıñız", — dep ayttı Arnavutlıqnıñ baş naziri Edi Rama.
O, memleketiniñ nazar noqtası — Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı qanunsız tecavuziy cenkine qarşılıq meselesinde deñişmeycegini qoştı. Ve bu vaziyet kelecekte de devam etecek.
Yaponiya
"Yaponiya Ukrainanıñ, şu cümleden Qırımnıñ, suverenitetini ve topraq bütünligini destekley. Bu sene bozarğan ayda İsviçrede keçirilgen Dünya barışıq sammitinde iştirak ettim, anda bütün halqara toplulıqnı bölünmek yerine işbirlik dünyasına ketirmek içün Ukrainada adaletli ve devamlı barışıqnıñ müimligini qayd ettim", — dep Yaponiya baş naziri Fumio Kişida bildirdi.
Kanada
"Birleşken Milletler Teşkilâtı Qırımda 104 insan ğayıp olğanını qayd etti. Qayd etilgenine köre, qanunsız tutulğan Qırım sakinleri Rusiye apis sistemasına avuştırıldı, konsullıq ziyaretleri ise red etildi", — dep Kanada baş naziri Justin Trudeau qayd etti.
Onıñ aytqanına köre, ukrainlerniñ dayanıqlığı ilham bere. Trudeau, Kanada Ukrainanı serbest mustaqil devlet olaraq tanığan ilk memleket olğanını ve ileride de onıñ mustaqilligini qorçalamaq içün qattı turacağını hatırlattı.
İtaliya
İtaliya baş naziri Corca Meloni yarımadanıñ Rusiye Federatsiyasınıñ qısmı olaraq tanılmasını takbih etip, bu nazar noqtasını "Rusiye teşviqatına qol tutuv" olaraq adlandırdı. O, ğarbiy kütleviy haber vastalarında Rusiye tesirine qarşı küreşmege çağırdı.
"İtaliya G7de rey bergende biz cenkni toqtatmaq içün elimizden kelgenini yapmağa devam etecekmiz, böylece Ukraina abadanlıq yolunı keçe bilecek", — dedi Meloni.
O, başqa memleketlerni 2025 senesi İtaliyada Ukrainada yañıdan quruv konferentsiyasına qoşulmağa çağırdı.
Moldova
Moldova parlamentiniñ reisi İhor Grosunıñ bildirgenine köre, Rusiye Federatsiyası onıñ vatandaşlarına qarşı gibrid cenk alıp bara. O, Moldovanıñ Avropa Birliginde olmağa istegenini qoştı.
Aynı zamanda Gros, onıñ memleketi, qanunsız sürgün etilgen ukrain balalarını qaytarmaq, zarar cedvelini meydanğa ketirmek, Ukrainada genotsidke alâqası olğanlarnı mesüliyetke çekmek teşebbüslerine qoşula, dep qayd etti.
Çehiya
Çehiya Cumhuriyeti Parlamentiniñ Senat reisi Miloş Vıstrçil, Sammitniñ bugünki künge nasıl munasebet köstergenini añlatqan qırımtatar halqınıñ genotsid fedalarınıñ hatırasına memorial açılışından başlağanını hatırlattı.
"Ukrainadaki vaziyetni añlaymız, işğal ne olğanını bilemiz. Çehiya Cumhuriyeti Qırımnıñ işğali ya da Ukraina toprağına kirişni iç bir vaqıt tanımaycaq", — dedi o.
Vıstrçil, Çehiya Cumhuriyetiniñ Ukrainağa silâ teminatı teşebbüsine qol tutqan bütün memleketlerge minnetdarlığını bildirdi.
Büyük Britaniya ve Şimaliy İrlandiya
Büyük Britaniya ve Şimaliy İrlandiya Birleşken Qırallığınıñ tış işleri naziri David Lammi, Büyük Britaniya Ukraina tarafında qalacaq ve kerekli yardım kösterecek, dep bildirdi.
O, bu sene Ukraina qırımtatar halqınıñ sürgünliginiñ facialı 80-inci yıllığını ve Rusiye imperiyasınıñ Qırımnı zapt etüv ıntıluvınıñ aman-aman 250 yıllığını qayd etkenini hatırlattı.
Lammi şunı da bildirdi ki, Rusiye Qırım limanlarından Ukrainada zapt etilgen aman-aman 400 biñ tonna ububatnı çıqarıp oldı.
Ukrainağa qarşı cenkniñ ilk qurbanları aqqında
Ukraina baş naziri Denıs Şmığal öz çıqışında hatırlattı ki, 2014 senesi Rusiye tarafından Qırımnıñ işğali Avropa Birliginiñ havfsızlığına zarar ketirdi ve Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrainağa qarşı tecavuzını arttırdı. Rusiye işğalcileriniñ ilk insan qurbanları qırımtatar faalcisi Reşat Ametov ve ukrain askeri Serhiy Kokurin oldılar.
Onıñ aytqanına köre, büyük cenk, Rusiyeniñ Qırımdaki areketlerine dünya cevap bermegeni sebebinden yüz berdi. Bu cenk Avropada Ekinci cian cenkinden berli eñ büyük silâlı çatışma oldı.
Lehistan
"2014 senesinden berli Rusiyeniñ qırımtatarlarğa nisbeten sert siyasetini közetemiz. Qanunsız tutuvlar, sürgünlikler, işkence, insaniyetsizlik, qorquzuv ve ayırım — bunıñ episi Qırım sakinleriniñ er künlik ayatınıñ bir parçası oldı", — dep ayttı Lehistan prezidenti Andrzej Duda.
Onıñ aytqanına köre, Rusiye Federatsiyası ketirgeni zarar içün bütün mesuliyetini almaq kerek. Bu, Rusiyeniñ büyük cenk fiyatını ödemege imkânsız etken, arbiy-sanayı bazasını ve iqtisadiyatını zayıflatqan soñ mümkün olacaq.
