Bu haberde añlatılğan insanlarnıñ yetişken ayatında Ukrainada cenksiz bir kün olmadı. 2014 senesinden berli Donetsk vilâyetinde cenk areketleri endi devam ete ediler, bazıları o zaman mektepten mezun oldılar. Bazıları 18 yaşına yetmeyip, olarnı ilk kez kördiler. İşğalniñ ne olğanını bazıları bile ediler. Bazıları orduda hızmet etmege añlı tarzda qarar berdiler. Bazıları, adiy ayattan red etip, 2022 senesi kiçik aynıñ 24-ünden soñ mobilizatsiya olundılar.
Yaşlar kününe bizim arhiv metnimizni yayınlaymız. Onıñ qaramanları - cenk içün yaratılmağanları aytılğan insanlardır. Olarnıñ 19 - 25 yaşı bar, olar yaşlar ve merttir, evde olarnı aileleri ve dostlarınen cıyınlar bekleyler. Amma şimdi olar ülkemizni qorçalaylar ve cenkke yaşlığını bereler.
Maksım, 25 yaşında, alece yardım tibbiyetçisi
Beş sene evel hızmet etmege başladım. Acele yardım manşasında çalışa edim, hadimler bölüginde maña müddetli hızmet etmemni ayttılar, men ise añlaşma imzaladım. Bizim taqımımız Luhansk vilâyetiniñ Starobilskte edi, 2014 senesinden evel ise Luhanskta bazamız yerleşe edi.
Kiçik aynıñ 24-ünde apayım meni uyandırdı. O, acele yardım hızmetiniñ dispetçeri, çalışa edi, telefon etti ve Svatovenı ateşke açqanlarını ayttı. Bundan soñ dostum maña telefon etti ve haber berdi ki, onıñ tanışı öldi. Babam evime keldi ve işdeşime ketirdi. Maşnadan ingende o ayttı: "Sağ ol, oğlum". İşdeşimnen beraber bölükke keldik, anda ise er kes siñirley edi. Bundan evel asla tütün içmegen insanlar da bunı yapa ediler. Soqaqta silânen maşna tura edi, uzaq bir yerde patlamalar eşitildi, bina içinde er şey alt-üst oldı. O zaman dostlarım ayttılar ki, cenk başladı.
Tamam Bahmutqa qadar bu eki sözni añlayamadım. Bundan evel çoq yerge kettik. Birinciden Starobilskten Dniproğa, bundan soñ mevamdaki Kreminnağa bizni ketirdiler. Bizim ordumız Kreminnadan ketkende bütün aziz insanğa dua ettik. Bundan soñ Slovyanskta buluna edik, bundan soñ da mevamlarğa qayta edik. Bizim ordumız ve qasaplar, bizim mevamımızdan top tehnikasını ketire ediler. Bundan soñ Mukaçevoda askerlerni deñiştirdik, amma o yerden şimdiki bölükke meni ketirdiler. Üç ay Jıtomırda onen beraber buluna edik. Bahmutqa ketmeden evel evlengenim içün soñuna keçirmegenim sanitar talimatçı kurslarına meni yolladılar. Ondan Bahmut tarafına Luhansk sıñır taqımına kettim. Anda yaşağanım şeylerden soñ kelecekte mennen ne olacağını bilmeyim.
Bahmutqa kirgende anda er kün vaziyet qıyınlaşa edi. Anda üç ay, bütün müddetni keçirdik. Epimiz, parçamıznı anda qaldırdıq. Atta bundan çoq. İnsanlar öz qorqularını yeñe ve iç bir insannıñ adiy ayatta yapamaycağı şeylerni yapa ediler.
Aydayıcınen beraber bizge tahliye gruppası, yalaranlan insanlarnı yollay edi ve endi maşnada olarğa yardım ete edim. Olarnı ştabnoqtağa ketirip, keri qayta edik. Yolumız böyle edi.
Bir ağır yaralanğan insannı hatırlayım, onıñ san qızıl qan damarı, magistral qızıl qan damaları ve başqa qan damarlarına parçalar dahil oldılar. Bahmuttan çıqqanda onıñ yarasını tamponlaştırdım, amma apansızdan maşnağa bir şey urdı. Bunıñ ne olğanını birazdan añladıq, çünki tezlik - saatte yüz kilometre edi. Bizim köpçek bozuldı ve aydayıcınıñ büyük zırhlı maşnanı yolda tuta bilmesi mücizedir. O zaman men yaralanğannıñ qasıq qan damarı yarasına oturdım ve bütün yol devamında böylece otura edim. Yerge yaqınlaşqanda daa biraz dayan, dep ayttım oña. Ve yazıqsındım ki, oğlan özüni yiberdi ve esinden çıqmağa başladı. Ve "YAPMA! Dayanmalısıñ ve yaşamalısıñ!" dep bağırdım. Böylece bağıra bilgenimden şaşrıdım. Amma yerge ketirdik, ayatını qurtardıq. Menim ştanımda alâ daa onıñ qanı lekeleri bar.
Bir oğlannıñ eki ayağınıñ yırtınalğanını hatırlayım. Bu, menim doğğan künüm edi. Stabnoqtağa ketkende ögrendim ki, bu onıñ da doğğan künü edi. Onıñ 21 ve menim 25 yaşı bar edi. O atta bağırmay edi. Eki ayağı olmasa da, o yata ve sennen laf ete. Birinciden, adrenalin sebebinden, ekinciden vaqtında tüyümlengen turniketler yardım etti.
Teslim olmağa istegenim vaqıtlar da bar edi. Agoniya alında olğan yaralanğannı maña ketirdiler. Yolda onı reanimatsiya ettim, bundan soñ da tahminen on kilometrelik yol devamında ondan tüşmey edim. Menim küçüm, onıñ ise ayat köstergiçi yoq edi. Añlay edim ki, o elâk oldı, amma aydayıcı, teslim olmamamnı ayttı. O oğlannı stabnoqtağa ketirdik, amma ayatını qurtaramadılar.
Bir kün yaralanğannı almağa kete edik ve manşada oturğanım tarafqa mina urdı. Maşna - adiy, keçkende o vastasınen aş ketire ediler. Anda tek karimatlar, mobil yataqnı qoyıp kete edik. Ratsiyada bizge ateş açmağa başlağanlarını eşitmedik, sadece arqada patlama eşittik ve komandannıñ bağıruvı: "Mından ketiñiz!". Amma o zaman yüz metrelik uzaqlıqta yaralanğannı ketirgenlerini kördim. Men ve aydayıcı, patlama şaşrıcısı alında edik, amma o oğlannı alıp, stabnoqtağa ketirdik. Anda men de ne ağırğanını ayttım ve arbiy hastanhanege qaldırıldım. Amma özümi yaramay duyğanımnı kimse aytmamağa ıntıla edim.
Bazıda beş kün yatasıñ ve er şey yahşı. Merkeziy radiostantsiyağa köre vaziyet tınç, er kes bu tınçlıqnı istey edi. Amma aksine de böylece yaramay, çünki ne olğanını bilmeysiñ, raatsızlanasıñ. Ve göñlüm azırlanmağa, şpritsler ve ilâçlarnı azırlamağa ayta. Bazıda beş daqqada on insannı almaq kerek edi. Ve ondan çoq.
Menim normal yuqum yoq. Közlerimni qapatam ve öldürilgen askerlerni körem. Adrenalin, qan ve çamur qoqusını asla unutmaycağım. Bahmutqan çıqqanda onı bir kimseden duydum ve içimde bir şey sıqıldı. Apayım, qayda olğanımnı alâ daa bilmey ve oña aytmağa istegimden emin degilim. Tünevin o telefon etti, meni kördi, men külümsiremege ıntıla edim, amma o ayttı ki, mennen bir şey olğanını kördi - ve emin olmay ki, bir kün menim bahtlı olacağımnı körecek. Oğlanlarnen olğan er şey aqqında laf etsek te, külsek te, şaqa etsek te, bizni raatsız etken künler de bar.
Men bahtlım ki, biz o yerden çıqtıq. Elbette er kes degil, amma menim taqımımda bir qaç asker öldi. Er keske raarsızlana edim ve belki de bu, hatam edim - er bir yaralanğannıñ alını göñlüme ala edim. Amma başqa bir yol olmadı. Biz beraber yuqlaymız, qavğa etemin, külemiz. Büyük bir aile kibi.
Oleksandr, 24 yaşında, ateş destegi taqımınıñ komandanı
2022 senesi saban ayınıñ 5-inden berli hızmet etem. O zaman tek arbiy bölükte eki senelik oquv aldım. Bundan evel student edim, hızmet etmege başlamadan bir sene evel universitetten mezun oldım, Oblenergoda çalıa edim. Yani arbiy komissarlıqqa azırlanmayıp keldim. Anda bilgilerimni yazdılar ve telen eteceklerini ayttılar.
Bir afta soñ Çop sıñır taqımına kettim. Anda maña zırhlı yelek, kaska ve avtomat berdiler. Bundan soñ Kreminnada turğan Luhansk sıñır taqımına kamandan olaraq yolladılar. Anda endi arbiy areketler bar edi. Ne yapacağımnı oğlanlar añlatazaqlar dep ayttılar. Ve kerçekten de böylece oldı. Yapamağa ayttılar - men yaptım.
Bir qaç ilk aftada bizni mevamğa özenni nezaret etmege yolladılar. Bundan soñ biz Kreminnağa kettik, o yerden ise bizim silâ quvetlerimiz ketmege mecbur qaldılar. Birazdan bizni Yampilge yolladılar, Svâtohirsk etrafına arbiy vazifelerni yapmaq içün kete ediler. Bundan soñ ise eki rotatsiya edi - Lviv ve Jıtomır vilâyetinde. Ukrain-belarus sıñırında hızmet etkende sıñır taqımınıñ komandanı oldım. Bunıñ içün Bahmutqa rotatsiyağa ketkende men endi reber edim.
Mobilizatsiya etkende men, Çopta cenkni keçirmeycegimni, arbiy areketlerniñ şarqta olğanını añlay edim. O yerge rotatsiyağa ketkende qaysı yerge ketkenimizni bilmey edik, çünki yöneliş çeşit-türlü ola bilir. Amma biz, Bahmutqa ketkenimizni şaqa ete edik. Çünki o zaman bu, eñ sıcaq yer edi. Böylece biz eñ yaramay alğa azırlanmağa tırışa edik. Bunıñ içün Bahmutta olmamız, bir sürpriz olmadı.
Bahmutta insanlar öle ediler ve bu bir sır degil. Olarnıñ ayaq-elleri, başları yırtınala. Buna azırlanmaq mümkün degil. Bahmutqa kelmeden evel üç aydır komandan edim, er birinen munasebet qura, askerlerniñ vazifelerni yapmaları içün olarnen laf ete bile edim. O zaman kimniñ ne yapa bilgeni endi añlaşıldı, amma kritik vaziyette olğanda tınç ayatta açmaycaq hususiyetler peyda ola. Misal içün, ateşler astında yaralanğan askerni almaq kerek, asker ise şaşırıp areket yapamay. Men qoşma ustası degilim, dağnı köteremem, amma özüne kelip, yardım etmek kerek.
Ateşler vaqtında bir askerniñ başı yırtıladı. Bedenini tahliye etmek kerek edi. İnsannıñ qalğanı bedenni başlıqnen örttik ve ketirdik. Amma insan ölgende sen iç bir şey deñiştiremezsiñ, beklemek mümkün. Asker yaralanğanda tezce areket etmek kerek, bir yerde oturıp beklemek mümkün degil.
Bir asker ağır yaralandı. Onıñ yanında olğan oğlanlar saqlanğanları yerden çıqmağa qorqa ediler, çünki mina ateşi, soqaq küreşleri edi. Men qomşu mevamında edim ve yaralanğan asker aqqında ratsiya vastasınen eşittim, amma kimse cevap bermedi. Aydayıcınen zırhsız cip maşnasına minip, o mevamğa kettik, yımşaq mobil yataqqa oğlannı qoydıq ve onen tahliyege kettik. Şu anda onıñ alı yahşı, tedaviylene, amma ayatnıñ fiyatı, bir qaç daqqadır.
Bu tür inceliklerni uzaq bir yerde eşitkende olar qorunç körüneler. Saqlanğanı yerde oturğanda ve ratsiya vastasınen bir yerde pek yaramay şeyler olğanda ve bir kimse tahliyege ihtiyac duyğanda belli olmağan bir yerge ketmege qarar bermek zor. Amma "men ketmeycegim" kibi alım yoq edi. Çünki vaziyetni bilgen ve yanına kele bilgnen, yaralanğannı ozğaracaq askerni saylaycaq insan kerek. Bütün taqımnıñ degil, tek bir askerniñ ketmesi içün.
Elbette faal areketler olğanda duşmannı öldürmek degil, o yerden nasıl ketmek mümkün olğanını daa çoq tüşünesiñ. Kerçeklik böyledir. Bir yaralanğan asker edi, onı tahliye etmesi içün bir insanğa bunı avale etmek kerek edi ve qıyınlıqlar başlay. O biri ketemez, o biri ise benzin kerek. Gece maalinde aydayıcınen kettik, ateşler, soqaq küreşleri, duşmanğa tahminen elli metr bar. Ratsiya vastasınen bizim askerlerimizni tahliye taqımını rastkelmege rica etemiz, olar yaralanğannı ketireler, duşmanlar ise ayaqlarımızğa ateş açalar. O yerden çıqmege becerdik, stabnoqtağa kettik. On daqqağa keç qalsa ediq, yaralanğan asker öler edi, çünki çoq qan coydı.
Hızmet etkende menim içün yaş, bir mania asla olmadı. Senden yaşlı olğan adamğa bağırğanda özümni raat duya edim, amma terbiyeli tarzda "siz" aytmağa ıntıla edim. Hızmet vaqtında çoq insanğa işançım bozuldı, çünki keçkende zornen oquğan ve tek içken kerçek ahmaqlarnen çalışmadım. Amma onen bir şey yapamaz, olar seniñ bölügindelerdir, bunıñ içün çalışmaq kerek.
Ateş destegi taqımınıñ komandanı olğanım içün bizde PZRK, SPH esaplamaları, tanklarğa qarşı raketa komplekslerinde çalışqan insanlar bar. Bir kün mevamğa keldik, duşman ise pek yaqınlaştı. Radiostantsiyada iç bir şey aytmaylar, qomşu mevamda postnıñ mevcut olğanını bilem. Apansızdan başım üstünde qurşunlar sızğırmağa başladılar. Belli oldı ki, bir post çıqarıldı ve o yerge ruslar kirdiler. Cenkleşmege başladılar. Mennen olğan bir PZRKcı, öz borusını taşlap, RPH aldı ve biznen beraber ateş açtı. Onıñ işi - avağa baqmaq ve uçaqlarnı qıdırmaq olğanını ayta bile edi.
Men de reberim, amma ateş açamam. Men tek reberlik yapa bile edim. Amma ketmek, yardım etmek, bir şey yapmaq kerek. Tahliye vaqtında da bir askerni saylap ve "ket", dep ayta bile edim. Amma mevam aqqında iç bir şey bilmegen insannı belli olmağan bir yerge yollayamam, çünki bu vaqıttır, vaqıt ise ayattır.
Bahmutta rotatsiya üç ay devam ete edi. DeepState qırmızı zonasından endi çıqtıq. Anda olğan şeylerni asla unutmaycaqsıñ.
Mobilizatsiya etkende tüşüne edim ki, şimdi epimiz toplanacaqmız ve er şey tez bitecek, o ise sozğalandı. Çünki olar da toplandılar ve daa qalabalıq tarzda keldiler. Şu anda men, sanki er şeyden ayırılğanım. İş - minus, daa ciddiy munasebetler - minus, dostlar - minus, adiy ayatta yañı vazifeler - minus. Er şey sanki toqtadı ve başqa bir süjet başladı. O bitecek vaqıt başqa insanlar özüni inkişaf etkende ve bir şeyge irişkende sen, yañı ögrengen alışqanlıqlar ve duyğularnen başlanğıç noqtasına qaytasıñ. Çünki tüşünesiñ ki, bu saña tesir etmez. Men, soqaqta kiçik pardoşlarnı qazğan varvar olmadım. Tek maña ateş açqan insanlarğa ateş aça edim. Amma bilem ki, çoq şey kördim ve er kes ayta ki, bir şey deñişti. Faqat şimdi men normalca yuqlayım. Rüyalarımnı hatırlamayım.
Men göñülli olaraq mobilizatsiya ettim, amma bütün ayatını qavehanelerde keçirgen ve şimdi cenkleşmege mecbur olğan insanlarnı añlaya bilirim. Añlaşılır ki, insan qorqaçaq ve qaçmaq içün yollarnı qıdıracaq. Amma bir insannıñ cenk içün doğurmağanını aytmaq… İhtiyac olsa, bir şey yapmaq kerek. Misal içün sıñırcılarnıñ rotatsiyaları ve raatlamaq içün vaqtı bar. Amma USQde insanlar er vaqıt cebede bulunalar. Olarnı kim deñiştirecek? İnsanlar öleler ve erte ya da keç cenkleşmege ketmek kerekecek.
Qız arqadaşım ve dostlarım aytalar ki, cenkten soñ da men hızmet etmege devam etecegim. Bu işni yapa bilirim, muqâfatlarım bar, inkişaf ete bilir ve tüşünem ki, isteseñ, er şey yapa bilirsiñ. Adiy zenaatımda ihtisasımnı inkişaf etmege, bütün bunlardan uzaqlıqta bulunmağa isteyim. Tınç yaşamağa.
İrına, 24 yaşında, acele yardım tebbiyetçisi
17 yaşında ilk kere cenkke kettim. Men maksimalist edim, İtibar inqılâbından soñ Donetsk ve Luhansk vilâyetlerine ülkemizni qorçalamağa ketken eñ yahşı insanlar aralarında olmağa ıntıla edim.
Bundan bir qaç sene soñ Hospitalcılarğa baqmağa başladım, amma o olmaq içün tibbiy tasil, ihtisas almaq kerek edi ve azırlamalarnı er vaqıt uzata edim. Amma üç sene evel Dniproğa kötim ve Hospitalcılar yaqınca oldılar, çünki olarnıñ bazası Dniprodadır. Men yüksek tasil aldım ve bu, qısmetim edi, çünki böylece menim azırlanmam başlandı. Tolu miqyaslı tecavuz vaqtında men, taqımnıñ başı ola bildim.
Adiy yaşayışta beş senedir Susiple islâatınıñ idarecisi edim, Tasil nazirliginen beraber Donetsk ve Luhansk vilâyetleriniñ uzaq köylerinde tasil leyhalarını yerine ketire edim. Bundan soñ demokratiyanıñ inkişafı, söz serbestligi, kritik tefekkür ve mediasavatlılıqnen bağlı halqara leyhalarnı keçirmege başladım.
Namuslı olsam, kiçik aynıñ 24-ünden evel inanmay edim ki, tolu miqyaslı cenk başlaycaq. Bundan bir kün evel taqımnen beraber Donetsk ve Luhansk vilâyetleriniñ uzaq köylerinde yaşağan balalar aqqında film taqdim ettik ve soñuna qadar inana edim ki, kiçik aynıñ 25-inde Kıyivde bu filmi taqdim ete bilirmiz.
Kiçik aynıñ 24-ünde men Kramatorskta edim. O saba ve gece muvafirhaneniñ koridorında işdeşimni turniket qullanmağa ögrendim. O, ekimiz içün edi. Bundan soñ Donetsk vilâyetinden ketmege başladılar. Kıyivge kelgen ertesi künü Hospitalcılarğa qayttım. Filmni taqdim etemedim.
Tecavuznıñ başlanğıcında yardım etmek içün batalyonnıñ vastaları az edi. Kıyivde maşna yoq edi, çünki bütün insanlarımız Donetsk yönelişinde çalışa ediler, hayriyeciler ve batalyonnıñ ştabınıñ şimaliy yöneliş içün yañı tibbiy maşnalarnı ketirmelerini alâ daa bekley edik. Bu, bir qaç kün sürdi. O zaman tüşüne edik ki, olar keleceklerinde çoqtan bizni işğal etecekler. Kelgen ilk beş maşna beklemeyip, Kıyivde çalışmağa başladı.
Keçkende Donetsk vilâyetinde çalışqanda men tüşüne edim ki, bu - muntazam telüke, er bir anda ateş başlaya bilir. Amma umumen sen ya qazanğan çuqurda ya da sığınaq olaraq qazanğan yerde olğanda bu ateşler edi. Onı 120 mm mina çoq bozmaycaq. Amma Kıyiv vilâyetinde men, sağ qalacağıma inanamadım. Tüşüne edim ki, menim ölümim - bir qaç künlik meselesidir. Men, cenkniñ nasıl olğanını, mina tehnikasınıñ sesini bile edim, amma o qadar çoq RSZO eşitmedim, o qadar çoq tank ve ateş körmedim. İrpin astındaki ormanda keçme yanında nevbetleşüv noqtamız yerleşe edi. Anda arbiy arektler sebebinden topraq bile vibratsiya ete edi. Buna azırlanmay edim. Bizim üstümizde er vaqıt dronlar uça ediler, tüşüne edim ki, ruslarda pek çoq dron bar. Bizim dayanacağımızğa inanmaq zor edi.
Taktik tibbiyetniñ hususiyeti - sen er vaqıt tek yaralanğan ya da ölgen insanlarnı köresiñ ve bunıñ içün vaziyet, fatal körüne. Bu, arbiy tibbiyetçiniñ rutinası, ve bu pek qıyındır, çünki askerşer de yaralanğan askerdeşlerini köreler, amma olar em de qazanğan çuqur zapt etip, bir yerde yerleşip, duşmannı öldüre bilirler. Biz ise tek yaralanğanlarnı köremiz.
Kıyiv vilâyetinde bunı eñ çoq hatırlayım: İBİniñ askerleri adiy vatandaşlarnı ormanğa ketire ediler, biz ise anda nevbeleşe, olarnı tahliye ete edik. Askerler, yerlilerniñ qalğanları evlerde oturmaq kerek ediler. Köy maşnasında yatqan anasını ketirgen adamnı hatırlayım. O, ne qadar kiçik edi. Oğlu onı yorğannen örtti, maşnağa oturtıp, ponton köpründen ketti.
Başqa bir ikâyem bar - İrpinden tahliye maşnalarında onlarca insannı ketire edik. Kıyiv şeerindeki Akademmisteçkoğa olarnı ketire edik. Menim içün o yerge insanlarnı tahliye etmege mecbur olğanımız kerçekten qorqunç edi, çünki men o rayonda yaşay edim. Yani Rusiye, o qadar yaqın edi. Bazıda tüşünem ki, çoq insan, er şeyniñ ne qadar yaramay olğanını añlamay. Bunıñ içün Rusiyeniñ Kıyiv vilâyetinden tek ketkenini aytqan insanlar meni qozğaylar. Böyle bir şey yoq edi. Olarnıñ boldurmaları ve ketmege mecbur qalmaları içün olarnı tutmaq kerek edi.
Menim içün adiy insanlarnen çalışmaq alâ daa zor. Hostomelden insultnen yatqan adamnı tahliye etkende o, bütün yol devamında ağlay edi. Yatqan insanlar içün yataqlarnen olğan Akademmisteçkodaki yerge ketire edik. Apayı, bunıñ onen ne içün olğanını añlamay edi. Olar, öz evinde qartlığını keçire ediler, anda er şey öse edi, aqayını baqa edi, bir-birini seveler, olarnı ise bu evden ayıralar, çünki rus mina aletleri, olarnıñ yaşağanları rayonğ uralar. Men ise olarğa bunıñ ne içün olğanını añlatamay edim.
Böyle vaqialar ruhnı bozalar. Çünki qorçalama istegi peyda ola, sen ise insanlarnı yaşağanları yerden ayırasıñ. Balalar tahliyesi de. Arbiy areketler zonasında balalarnen qalğan ana-babalarğa qarşı basqıncılıq duyğum bar. Bu, balalar içün adaletsiz. Olarnıñ ayatı soñuna qadar bozulacaq, çünki olar cenkni endi kördiler ve eşittiler.
Menim içün Kıyiv vaqtı pek şaşırıcı, amma Donetsk devrinden daa qolay edi. Men ölecegim, dep tüşüne edim ve bunen özümi raat ete edim. Bundan soñ Harkiv ve Donetsk vilâyetlerinde eñ yaqın dostlarım öldiler ve özüm ölmege ve olarnen birleşmege pek istey edim. Amma bir buçuq sene keçti ve men alâ daa sağım. Şu anda sağ-selâmet olğanımdan minnetdarlıq duyam.
Kıyiv vilâyeti azat etilgen soñ Mıkolayiv vilâyetinde çalışa edik. Anda bizde mahsus rotatsiya edi - tek nevbetleşüv. Bundan soñ biz Kıyivge qayttıq ve Donetsk yönelişindeki deñiz ordusına kettik, anda küz mevsiminiñ ortasına çalışa edik. Donetsk vilâyetine qaytmağa qorqa edim, çünki arbiy areketlerniñ sadece mında olacağından ve cenkniñ aktual olmaycağından, insanlarnıñ Rusiyeniñ telükesini duymaycaqlarından qorqa edim. Tüşüne edim ki, sanki ümütsizlikke, soñsuzlıqqa qaytam. Çünki er yerde arbiy areketler deñişeler, Donetsk vilâyetinde ise tolu miqyaslı cenkten evelki kibi qala edi.
Amma cenk aqqında unutmadılar ve şu anda Bahmut, esas diqqat noqtası oldı. Belki de qorqularım kerçekleşmediler, çünki şimdi mobilizatsiya etilgen ve cenkleşken insanlar çoq. Olarnıñ aileleri, cebede ne olğanını bileler. Cenkniñ unutılmamasınıñ başqa sebebi - qorudır. Rusiyeden telüke - ukrainalılar içün adiy bir duyğu, çünki olar, bizim zalımlarımızdır. Ve üçünci - ceza berme arzusı. Adalet arzusı, qabaatlılarnı cezalandırma, topraqlarımıznı qaytarma arzusı.
Şu anda biz er vaqıt Donetsk yönelişinde çalışamız. O qıyın çünki er kes qarşı ücüm, ğalebe istey. Sene boyunca Harkiv, Herson vilâyetlerinde bu ğalebeler oldı. Biz ise bütün bu vaqıt devamında qıyın mevamlarda buluna edik, olarnı yüksek fiyatnen ala edik ve soñuna qadar dayana edik.
Keçken baar men pek yoruldım ve dostlarımnıñ ölümi sebebinden yalıñız edim. Menim devam etmek çarem yoq edi. Amma yaz mevsiminiñ başında şimdiki taqımnı rastkeldim. Yañı askerler, olarnen beraber çoq idman ete, beraber çoq vaqıt keçire, taqım içindeki qaidelerni ögrene edik. Şu anda taqımım, rotatsiyağa ketmege ve teslim olmamağa maña çoq küç bere. İstihbaratçılarnen beraber çalışamız ve olar aralarında menim eski dostum bar. Ğarip amma o, cenkte alâ daa ölmedi. O, cenkte ocamdır, misal içün onıñ cesaretligi ve cesareti qıyaslanmaz, askerdeşleri onıñ yanında çalışmağa bahtlı ediler. Şu cümleden onıñ yaşaması içün çalışamız. Bu, müim küç anı - eski arqadaşlarından biriniñ ayatta olğanını añlamaq, çünki az qala.
Ayatımda qıyın bir devirdir, çünki deadline duyğum yoq ve ne qadar çoq dayanmaq kerekligini añlamayım. Ruhiyat ekiminen çalışam, qıyın aldan çıqmağa ıntılam, amma menim başımda olğan ve bir seneden çoq devam etken cenk unutmaq zor.
"Ne içün mobilizatsiya etmelim?" dep cevap bergeb insanlar meni şaşırtalar. Bu, kerçekligimizde sahte ve idare, şu anda olğan şeylerge baqıp, manasız bir meseledir. Şu anda ise tolu miqyaslı cenk. Bu sene devamında idman olmağan, özüne turniket yapamağan, avtomat nasıl qullanmağa bilmegen insanlardan qorqam. Çünki cemaattan ayırılğan silâlı quvetler yoq. Taras Çmutnıñ aytqanına köre: "Biz USQmzidir, ahmaq". Bunıñ içün yahşı bir asker olmaq ve yardım etmek içün idman etmek kerek, çünki cebede yaralarnıñ çoqusı neticesinde yaşamaq mümkün. Ne qadar çoq idman etken insan olsa, cenk alanında ayatta qalma fırsatı o qadar artar.
Tek cebede yorulğan, ruhu bozulğan insanlar, mesele degil. Çoq vaqıt devamında yuqlamağanları sebebinden kerçek olmağan şeylerni körgen ve ruhu teslim olmağa başlağan insanlarnen çalışa edik. Amma cenk pek aktiv tarzda inkişaf ete ve yorulğanlarnı degil, daa çoq yaralanğanlarnı qurtarmaq kerek. Çünki yaralanğan asker, saat beş - yigirmi arasında qazanğan çuqurnıñ soñunda nezaret etip tura edi, şimdi ise anda iç kimse turmay, ya da eki smena çalışmağa mecbur qalğan başqa bir asker tura. Cenkleşemegen askerlerniñ yerine ketmek kerek.
Silâlı quvetlerde degil, göñülli arekette qalmamnıñ sebeplerinden biri - adiy ayatımnı toqtatmamalım ve rotatsiyalar arasında onı devam ete, öz içtimaiy leyhalarımnı inkişaf ete bilirim.
Şu anda saip olğanımdan daa yahşı bir yaşlıq saymaq mümkünmi bilmeyim. Elbette bu vaqıt nasıldır seyaatlar, universitetler, oquv programmaları, deñişmelerde keçirmek yahşı olur edi, amma dünyada iç bir yaş insannıñ öz serbestligi içün cenkleşme imkânı yoq. Bizim tahliye maşnamızda yaralanğan asker olğanda bu serbestlikni elimde tutam. Men mobilizatsiya olunmadım, men qızım ve seyaatlarnen tolu ayat saylap, kete bilirim. Amma iş tecribesini soñuna qadar devam etmege isteyim.
Bizni London ya da Barselonadaki yaşdaşlarımnen qıyaslasañız, elbette canım sıqınar ki, men cenkleşkende olar inkişaf eteler ve bu kapitalistik ambitsiya dünyasında ögge keteler. Amma kerçeklik böyledir ve biznen olğan şeyler aqqqında sıqınmaq manasızdır. Sen ya itibar yolunı saylaysıñ ve kerçeklikten ayırmağa ıntılmaysıñ. Ya da Türkiyege köçesiñ ve cenk içün doğmağanım, Ukrainanıñ alı ise pek yaramay, dep video çıqarasıñ.
Yaşlıq - mücizelerge inanma imkânı, cenk ise bunı ala. Amma eger biz itibar ve mustaqillik içün cenkleşmege qaçınsa edik, cenk şariatinde yaşlığımız ne qadar manasız olur edi?
Ruslan, 20 yaşında, istihbaratçı-oqçu
Mektepten berli hızmet etmege arzu ete edim. Baalarımz yaramay edi, bunıñ içün er kes tüşüne edi ki, para qazanmaq içün orduğa kettim. Amma şimdi beraber müddetli hızmet etkenim oğlanlarnıñ çoqusı ecnebiy ülkelerge ketti, men ise mındam. Çünki men kerçekten bunı istey edim.
Biz Herson vilâyetinde yaşay edik. Kiçik aynıñ 24-ünde men Odesa şeerinde hızmet ete edim. Cenkniñ ilk künü ruslar, Herson vilâyetine paradnen kirdiler. Uçaqlar uça, olar soqaqlarda kvadrotsıklar vastasınen kete ve üç renkli bayraqnen sallay ediler. Mevamda bulunğanda anamnı işğalden nasıl çıqaracağımnı tüşüne edim. O ketmege istemey edi, amma ruslar oña ketmege başladılar. Birinciden evde adamlarnıñ olıp olmağanını sadece sora ediler. Bunda soñ belki bir insan, menim UBDm olğanını ve hızmet etkenimni ayttı. UBDnen er kesni qıdıra ediler. Evime keldiler, er şeyni alt-üst ettiler. Bundan soñ anamnı ketmege qandırmağa becerdim. Şu anda o telükesiz bir yerde.
Bundan soñ men şu anda hızmet etkenim 28. taqımnıñ bölügine köçtim. Başlanğıçtan Herson vilâyetinde, Lupareve köyünde edik. Anda doquz ay keçirdik. Azat etilgen Hersonğa kirgen ilk bölüklerden biri oldıq. Bütün cenk boyunca eñ çoq hatırlayım - deyerli bir sene anda Rusiye olmasa da, ukrain bayraqlarınen bahtlı insanlarnıñ bizni nasıl qarşılaşqanlarını. Qaydan olar şu bayraqlarnı aldılar? Bizni beklegenlerdir.
Hersonda biz daa bir-bir buçuq ay keçirgen soñ bizni Donetsk vilâyetine yolladılar. O zaman ne yerge ketecegimizni bilmey edik. Birazdan Bahmut astında vazife yapacağımıznı ayttılar. Bu, bizni pek qorquttı, çünki biz ne yapacağımznı, anda sıcaq olacağını añlay edik.
Eski askerdeşlerimden Asan ve İvannı hatırlayım. Olar, yahşı insanlar ediler. Olarnıñ mevamına tank ateş açtı ve ekisi öldi. Nasıl bir raatsızlanmaymız? Çoq diqqat celp etmeymiz. Elbette, başlanğıçta bir insan ölgende qıyın ola. Amma bu aqqında tüşünmemege tırışasıñ.
Men de yaralanğan edim. Bahmut astındaki mevamğa keter ketmez ertesi künü mina urdı. Onıñ parçası elime urdı, eki parmağımnı qırdı. Keçkende tüşüne edim ki, yara alacaqtan soñ ne yapacağımnı tezce añlaycağım. Amma kerçekten de telâş başlandı. O zaman bizim altı askerimizden dörtü yaralandı. Men öz ayaqlarımda çıqa bildim. Bir askerdeşimniñ arqası yaralandı, onı alıp kettik. Tahliye - zor bir şey. Çünki birinciden yaralanğan insannı körmek içün alışmaq kerek. Acele yardım etmek, turniket qoymaq kerek, ve bunı yapmaq içün tecribe kerek.
Men, belki de, bölükte eñ küçügim. Tüşünmey edim ki, bu yaşta faal arbiy areketler zonasında olacağım. Tolu miqtaslı tecavuz başlağanda birazdan er şey bitecek dep, tüşüne edim. Bundan soñ birinci ay, ekinci, üçünci, er şey devam ete edi.
Menim eki doğmuş ağam bar, doğğan künlerimiz arasında dört kün bar. Koreyağa dayımnen beraber ketti. Kerçekten aytsam, onı cenkte körmege istemez edim. O pek sakin, bu onıñ içün degil. Amma başqa ceetten er kesni diñlep, er kesniñ arbiy komissarlıqta olğanını, cenkleşmege istegenini añlaysıñ, amma olarnı almaylar. O zaman ne içün soqaqlarda arbiy komissarcılar mobilizatsiya şeadetnamelerini bereler?
Men añlayım ki, ordu, kirişniñ on kapik olğanı ve çıqışnıñ bir grivna olğanı böyle bir şeydir. Amma başqa ceetten arqada turğan çoq bölük bar. Bir-eki-üç senedir hızmet etken ve arqada olğan insanlar olğanda ne içün adiy insanlarnı alıp, eki aylıq oqumalardan soñ olarnı ceennemge yollamaq kerek? Çoq asker, uyğun olmağan şey yapalar. Misal içün formada içmek. Men özüm aziz degilim, olarğa iç kimse içmege yasaq etmey, amma forma çıqarsınlar.
Yara alğan soñ üç ay devamında evde edim ve askerlerge munasebetniñ deñişmesini kördim. Çoq adiy insan, bizim yapqanımız şeylerni daa az qıymetlendire, amma birnciden olar, maşallah dep ayta ediler. Çoq insan içün cenk muntazam bir şey oldı. Amma şimdi men özümni ordudan başqa bir yerde körmeyim. Kelecekte ne olacağını bilmeyim, daa tüşünmedim. Belki yarın ölecegim. Cenk ne vaqıt bitecegini bilmeyip, ne içün planlarnı qurmaq?
Mıkola, 25 yaşında, arbiy istihbaratçı
Dört ay evel orduda hızmetim başlandı. Añlaşma imzalamağa ve cenk devamında hızmet etmge qarar berdim. Adiy ayatta qurucılıq yapa, qaldırım taşçıqlarını qoya edim. Orduğa ketme qararı arta edi. Ülkemge yardım etmege istey edim, çünki ne qadar çoq insan silâ alsa, o qadar çabuk bu biter. Çünki ne içün Ukrainanıñ eñ yahşı oğulları ölgende men oturam? Özüme çoq sualim bar edi ve olarnıñ sayısı arta edi. Böylece birinciden apayımnı bir şeysiz qaldırmamaq içün biraz para qazanmağa qarar berdim ve arbiy komissarlıqqa kettim.
Apayımnen beşten çoq sene berabermiz. O, menim hızmet etmege ketmeme qarşı edi. Keçkende biz tek bir qaç künge ayıra edik ve bir-birinden uzaqta nasıl olacağımız aqqında raatsızlana edi. Amma evde oturamay edim. Amma işte o boyun egdi. O zaman menim üç senege kiçik qardaşım da topraq ordusında hızmet ete edi. O yaralandı ve şimdi Lvivde reabilitatsiya keçe.
Ay devamında men arbiy-ekim komissiyasını keçe edim, bundan soñ meni oqumağa yolladılar. Anda asker, birazdan arbiy istihbaratçı unvanını aldım. Oquğan soñ Donetsk vilâyetine kettim. Buña çoq vaqıt azırlana edim, bunıñ içün qorqmay edim.
Menim arbiy tecribem o qadar büyük olmay. Böylece mevamğa kete edik, üç yüz metrelik uzaqlıqta duşmannı kördik, mina ateşlerine oğraşa edik. Bir kün yaralanğannı ketirmege yardım ete edim. O zaman örtülgen çuqurğa tahminen yigirmi 120. mina urdı. Bir qaç insan yaralandı, bir insannıñ ayağı qırıldı ve onı alıp çıqarmağa mecbur edik. Bu, menim bölügim degil edi, amma tahliye içün olarnıñ insanları yeterli olmay edi, bunıñ içün men yardım ete edim. Ses bermeye bilir edim, amma bunı yapacaq insan kerek edi. Apansızdan men üç yüzünci olacağım? Kim meni alıp ketirecek?
Tolu miqyaslı tecavuzdan evel cenkleşecegimni tüşünmey edim. Amma şiddetli vaqıtlarnıñ ziyade cesaretli qararğa ihtiyacı bar. Men yazıqsınmayım. Apayım, kezintiler, dostlarımnen körüşmeler, aqrabalarnı ziyaret etmelerge kederlenem. Amma ayatımda böyle adiy şeyler az.
Qardaşımdan ğayrı eki yaqın dostum, eki doğmuş qardaşım, tanışlarım hızmet etmege kettiler. Elbette ketmegen tanışlarım da bar. Men bu aqqında böylece tüşünem - bu, er kesniñ qararıdır. Eşittim ki, er bir asker içün arqada on insannıñ çalışmaq kerek. Çoq yardım etken göñülliler, iş insanları bar, olar olmasa, daa zor edi. Amma ne arqada, ne de cenkte bir şey yapsañ, faydañ yoq.
Añlayım ki, insanlar mobilizatsiyadan qorqalar, belki de hızmet etmek er kes içün degil. Amma men özüm aqqında böylece de tüşüne edim. Ebet, ölme qorum bar, yara almağa qorqam. Qazanğan çuqurda ilk kere artateşlerni eşitken insanlar aqqında ikâyerlerni eşittim. Olar qaçıp, sabağance ağaç astında otura ediler. Bunda ğayrı, hızmet etmek içün doğurğan insanlar bar. Amma cenk - özüne kelip ketmek kerek olğanı bir vaqıttır. Çünki bunıñ endi bitmesi ve balañ raketa sebebinden ya da binanıñ parçalarından öle bileceginden qorqmayıp, bizim adiy yaşamamıznı isteyim. Amma bunı yapmaq içün qurban etmek kerek.
Mobilizatsiya aqqında laf - çoqusı allarda arqada olğan insanlarnı raatsız etken şeydir. İçtimaiy ağlarda başqalarnı qabaatlağan askerler bar. Çünki kimse olarnı deñiştirmege istemey, yoruldım dep aytalar. Men iç kimseniñ qıymetini kesemem, insannıñ nasıl tüşünmesini añlamaq içün ayatını yaşamaq kerek. Amma añlaşma imzalamağan, göñülli olaraq ketmegen, amma mobilizatsiya olunğan insanlarnı kördim ve mında olarnıñ eminlik duyğusı peyda oldı. İnsan, dayanmaycağını tüşünecek, amma taqımda deñişe bilir.
Eger bir sene soñ vazifelerimni yapa bilsem, bunı yaparım. Em bedeniy, em de ruhiy tarzda zor olacaq, amma yapacağım. Keçkende men tüşüne edim ki, soqaqlarda insanlarnı mobilizatsiya etmek - aşıruvdır. Amma mustaqillik telükesi olğanda ülkeni qorçalamaq - er kesniñ mecburiyeti dep aytqan Qanunnameniñ qaidesi bar.
Cenk bitecek soñ hızmet etmege istemeyim. Özümni alâ daa arbiy olmağan bir insan olaraq tanıyım.
Oleksandr, 25 yaşında, ava destegi taqımınıñ komandanı
Men Donetsk vilâyetinde öse ve yazda Harkiv vilâyetine qartanama sıq sıq kete edim. Mektepte bizge añlata ediler ki, ruslar - bizim qardaşlarımızdır. Aksine oldı. Tüşünmey edim ki, evimni qorçalamaq içün qartanama ketkenim yolda uçmağa mecbur olacağım.
Kerçekten de uçucı olacağımnı tüşünmey edim. Kök seve edim, amma başqa zenaatlar arasında uçucılarnıñ faizi kiçik edi, çünki bu ihtisas almaq içün oqumaq pek paalı ve uzun müddetli bir şeydir. Konkurs büyük edi, men becerecegimni şübe ete edim. Tüşüne edim ki, birinciden zabit unvanını alacağım, bundan soñ da ihtisasnı sayalaycağım. Cenkte zabit olacağım, dep bir fikrim olmadı.
Kiçik aynıñ 24-ünde gece maalinde arbiy vazifeler yapmağa başlağan uçucılar bar. Men olardan biri degilim. Biz topraq ordu degilmiz, bunıñ içün sadece silâ alıp mudafaada çuqurda turıp olmaymız. Alışqanlar ve bilgilerni qullana bilecegini beklemek kerek. Birinciden men, taqımnıñ terkibinde uçucı-şturman olaraq uça edim. İlk arbiy vazifem pek qıyın edi, çünki bunı pek çoq bekledim. Vertolötke inip, pek eyecanlana, amma añlaya edim ki, men öz yerimdedir, dep hatırlayım. Bundan soñ köçüricini işlettim ve episi bu, yapa bildim.
Uçucınıñ işiniñ 70%-i - öz-özüni azırlanuv. Şu anda cenk vaqtı ve er şey biraz deñişti, amma umumen uçucı kitap oquy, defterge bir şey yaza. Çünki tehnika bilmek kerek. Uçaqnı ne qadar yahşı azır ete bilmesinden vazifeniñ yapılmasınıñ tezligi ve semereligine bağlı ola.
Uçucınıñ avada uça bilmesi içün topraqta çoq insan çalışa. Men vertolötke inip añlayım ki, o eski olsa da, uçmağa azırdır, onı baqıp azırladılar. Amma bundan ğayrı bizim qaidemiz bar - tehnikağa inan. Uçmadan evel toplanmağa yardım etken adetim bar - men vertolötke yaqınlaşıp onen laf etem. Tehnikanıñ insanlarnıñ ayatlarını saqlağanı, başlamağa istemegeni vaqialarnı bilem. Başqa bir uçaq uça edi ve tüşürildi. Añlayışlı ki, taqdirimiz böyledir, amma qurtaruv içün kimge teşekkür bildirmelim?
Bu sene boyunca Mi-24de uçuşımnı eñ çoq hatırlayım. Bu, menim hayalim edi, komandan izin berdi, men imtian berdim ve hayalim kerçekleşti. Kerçekten de uçucı - pek icadiy bir zenaattır. Misal içün men, defterge uçqanımız yerlerni ve biznen ne olğanını yazam. Olardan episini añlatmaq mümkün degil. Taqımnen olğan şeyleni tek taqım bile.
Şimdi men taqımnıñ komandanım. Men uçam, şturman navigatsiyanen çalışa, taqımnıñ üçünci azası, uçaq mehaniki, ise vertolötniñ işini teşkere ve yahşı olmasa, komandanğa aytar. Çeşit-türlü vaziyetlerde nasıl areket yapacağımıznı komandan tasdıq eter. Amma cenk vaqtında bu vazifeler biraz deñiştiler. Misal içün şturman, tek haritağa köre uça. O, yerlerni yahşı bilmeli ve aynı zamanda topraqtaki insanlarnen alâqa qurmalı. Çünki harita, yahşı bir şeydir, amma eger biz tek onı qullansa edik, biz endi "yahşı ruslar" kibi olur edik.
Çoq dostum ve tanışım cenkleşe. Babam, şahtördir, kiçik aynıñ 24-üned mobilizatsiya şeadetnamesini aldı ve mobilizatsiya olundı. Şu anda cenkte olğan insanlarnıñ çoqusınen universitette oqudım. 25 yaşında beraber ağlağanım zenaatdaşlarım bar. Bir kün olarnen laf etesiñ, ertesi künü ise olarnen bağlanamazsıñ, bundan soñ olarnı ay devamında qıdırasıñ, çünki olar tüşürildiler.
Men adiy yaşayışımnı o qadar çoq hatırlamayım endi. Elbette adiy yaşayışımız bar, amma atta adiy tınç vaqtımnı hızmetdeşlerimnen keçirmege isteyim, çünki uçucılarnıñ vaziyeti böyle - bir şey aqqında laf başlay, ve krentler, tanhaj ve arbiy ikâyelernen bite.
