Qırım siyasiy mabüsleriniñ çoqusı qırımtatar halqınıñ vekilleri ola. 2024 senesi çiçek ayında Qırımtatar Maaliy Merkezi işğal etilgen Qırımda Rusiye tarafından siyasiy sebeplerden taqip etilgen 320 insan aqqında haber etti. Olardan 217 -si — islâm dinini kütken qırımtatardır. Olar, uquq qorçalayıcılar tarafından tanılğanlar. Rusiye Federatsiyasınıñ cezalandıruv müessiselerinde: SİZO, müstemleke ve apishanelerinde diniy basqı aqqında qorçalayıcılar er vaqıt aytalar.
Suspilne Qırım muarririyeti Rusiye esirliginde Qırım siyasiy mabüsleriniñ diniy sebeplerden taqip etilüvine dair misaller topladı, hususan musulmanlar içün bu sene saban ayınıñ 1-nden 29-na qadar devam etken muqaddes Ramadan ayında.
"Qırım birdemligi" vatandaş teşebbüsiniñ malümatına köre, Rusiye esirliginde musulmanlarnıñ aqları bozula, hususan, diniy edebiyat ve ibadet eşyalarınıñ alıp taşlanuvı ya da yasaq etilmesi, diniy talaplarğa köre aş aş alınmaması, namaz qılğanları içün SİZOğa avuştırılması aqqında söz yürsetile.
"Hizb ut-Tahrir davası"nıñ ekinci Bağçasaraynıñ gruppasınıñ iştirakçisi Server Mustafayevniñ apayı Mayye, aqayı bir vaqıtları böyle bir meselenen qarşılaşqanını tarif etti.
"Simferopol (AqmescitRusiye imperiyası ve Şuralar Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki ad — terciman) şeeriniñ 1-nci SİZOsında tintüv vaqtında ondan Quran alındı. O, SİZO reberligine memuriy dava açtı. Çoq vaqıt ve makeme esnası keçken soñ, Serverge onıñ Quranı qaytarıldı. Birinciden, tintüv o bulunmağan vaqıt yapıldı. Ekinciden, kitapnıñ içinde bir müür bile bar edi. Taqiqat izolâtorına kirgen er bir kitap damğalanır", — dep Mayye Mustafayeva añlattı.
Uquq qorçalayıcı ve vatandaş jurnalistiniñ apayı, Serverniñ, Rusiyeniñ Tambov şeerindeki müstemlekeniñ imamı olğan ruhaniyatnen körüşmek aqqınen bağlı bazı qıyınlıqları bar olğanını qoşa. Mustafayevniñ apishanesine imam, siyasiy mabüs bir yıl devamında bulunğan soñ keldi.
"Server imamğa bir qaç kere muracaat etti, amma bir şey olmadı. Başta sebebini añlamadıq. Soñra, müstemlekede tarafından basqı yapılğanını añladılar. Bilgenime köre, başta izin bermediler, soñra maneviy idare tarafından meseleler peyda oldı. Amma pek çoq arizadan soñ, imamğa barğandan soñ, bir yıldan soñ Serverge keldi, olar subetleşe ediler", — dep Mayye tarif etti.
Qadınnıñ qayd etkenine köre, bu müstemlekede cezasını çekken musulmanlarnıñ sayısı çoq olğanı sebebinden, reberlik körüşüvge ketti: şimdi, nevbetteki Ramadan ayında, olarğa halal aş pişirmege yasaq etilmey. Bu mahsulatlar müstemlekeniñ tükânında peyda oldı.
"Başta böyle bir şey tükânlarda yoq edi, amma bu müstemlekede musulmanlar çoq edi. Amma yavaş-yavaş, adım-adım, Server atta bu tükânnıñ reberliginen tanış oldı. Tedarikçilerge muracaat etip, bu tükânğa bedava malnı ketirgen adamnı taptıq. Tabiiy ki, er bir müstemlekeniñ öz qaideleri bar. Server endi eki yıldır anda tura, ve devamlı arizalar, reberlikniñ ziyaretleri öz neticelerini berdi", — dey Mayye Mustafayeva.
Petropavlovsk-Kamçatskiy şeerindeki 5-nci apishanede vaziyet başqa. Bu — Qırımdan 12 700 kilometrlik mesafe. "Hizb ut-Tahrir davası"nıñ ekinci Aqmescit gruppasınıñ iştirakçisi 64 yaşında Servet Gaziyev bu müstemlekede tutula. Onıñ qız qardaşı Svitlana Ablâmitova, 2024 senesi ilk qış ayınıñ 28-nde aqayınıñ etapı aqqında bilgenini tarif etti.
Kamçatkadan o, eki afta "karantin"de ve üç aydan ziyade etap boyunca yolda keçken soñ, tek saban ayında ağasına telefon etip oldı. Qardaşım o müstemlekede tek musulman olğanını ayttı. Aş eki türlü etten ibaret: domuz eti ve tuvar eti.
"Bugün bir kün soñra aşay bile. O maña mektüp yollay, poşta yollamamnı rica ete. Amma eki buçuq ay devamında yolculıq yapılacaq, bu vaqıt içinde aşayt mallarına ne olacağını tahmin ete bilesiñizmi? Ya bu posılkağa ne olacaq? Oña para yollap, er şeyni özü satın almağa niyetlengen edik, amma ağa-qardaşımız, tükânda halal aş yoq, dep ayta", — dep Svitlana tarif etti.
Qadınnıñ aytqanına köre, qardaşını uzun müddetke ziyaret etmek içün 12 biñ kilometrlik yolnı keçmege imkânı yoq. Ne maliyeviy, ne de fizikiy ceetten:
"Onı evge yaqınlaştırmaq içün ariza yazacağım. Birinciden, menim üçünci derece saqatlığım bar, ekinciden, bayağı alçaq pensiyam bar".
2021 senesi Rostov SİZOsında Gaziyev mikroinsult yaşadı. Bundan soñ yüzüniñ sağ tarafı felç oldı. Oña kerekli tibbiy yardım berilmedi, ve o, bir qaç künden apishaneniñ hastahanesine yollanıldı. Anda ekimler oña sağlıqlı olğanını ve tibbiy yardımğa muhtac olmağanını ayttılar. Daa soñra, hastahaneden çıqıp ketkende, Gaziyevge fizikiy basqı yapıldı: onı yerge tüşürdiler, arqasına urdılar, qollarını bağladılar ve saqalını tıraştırdılar. Rusiye apishanelerinde musulmanlarnıñ aqlarınıñ bozulmalarından biri — mecburiy tıraş ettirüv.
Kreml mabüsi Remzi Bekirov Abakan şeeriniñ 33-nci müstemlekesinde musulmanlarnıñ aqları bozulğanını muntazam sürette bildire. Remziniñ apayı Halide Bekirovanıñ aytqanına köre, müstemleke şaraiti aqayınıñ orazanı tutmağa imkân bermey. Halide dedi ki, musulman orazasınıñ qaidelerine köre, Remzi bir künde 19 saatten soñ aşay bile. Bu vaqıt müsyemlekede aqşam yemegi vaqtı endi keçe.
"Aytmaq mümkün ki, o, ne dua oquy bile, ne de aqılını saqlay bile. O, aç qalmağa mecbur. Müstemlekede musulmanlar içün diniy merasimler keçirilmesi içün şarait yaratılmadı, amma Rusiye Anayasasına köre, olar bunı yapmalılar", — dep Halide tarif etti.
O şunı da qoştı ki, soñki körüşüvde aqayı 15 kilogrammğa azğan edi. Bütün qıyınlıqlarğa baqmadan, Ramzi vazifeden vazgeçmeycek. Yarım yıl içinde bu tüzeltüv müstemlekesinde vatandaş jurnalisti yedi kere ceza izolâtorına resmiy sebeplerden qoyuldı: gece namaz qıldı, namazlıq yerine yüzbez qullandı, hadimnen selâmlaşmadı, şapka kiymedi.
"Qırım birdemligi"niñ analitikacıları, qırımtatarlarğa nisbeten müsyemleke ve SİZOlarda rastkelgen meselelerden ğayrı, "Rusiye Federatsiyasınıñ apishanelerinde terrorist ve aşırıcılıq olaraq qayd etilüv" kibi meselelerni de qayd eteler.
Bir qaç qırımtatar "terrorizmge meyilli şahıslar" olaraq profilaktik cedvellerde buluna. Müstemlekede bunı yalıñız Rusiye Federatsiyasınıñ Ceza qanunnamesiniñ 205.5 maddesine esaslanıp aytalar. Şimdiki vaqıtta böyle dört adise qayd etildi: Vladimir apishanesinde profilaktik cedvelge Servet Gaziyev kirsetildi. Em de Ayder Cepparov, Ruslan Mesutov ve Rustem Seytmetov.
Siyasiy mabüsler içün böyle cedvelge aluv, müstemleke hadimleri tarafından daa çoq diqqat, sıq-sıq uydurılğan sebeplerden ceza izolâtorlarına, em de daa sert tutuv şaraitine tüşüv telükesi bar.
Telegram, WhatsApp ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız