Bozarğan aynıñ 28. aqşamı deñişüv çerçivesinde Ukraina rus esirliginden on vatandaşını qaytardı, olarnıñ arasında — Qırımtatar Milliy Meclisiniñ başınıñ birinci muavini Nariman Celâl. 2022 senesi Qırımda işğalciler onı 17 senege maküm ettiler. Ukraina ve Rusiye arasındaki 53. deñişüv çerçivesinde esir etilgen vatandaşlarımız azat etildi. Bundan evel 2019 senesi berim ayında soñ kere siyasiy mabüsler deñiştirildi. Deyerli beş sene devamında Rusiye, qanunsız olaraq apis etkeni ukrain vatandaşlarını qaytarmağa red ete edi.
Celâl ve daa doquz vatandaşnıñ deñişmesinriñ manasını ve başqa siyasiy mabüslerni yaqın kelecekte qaytarmaq ümüdi bar olıp-olmağanını ögrenmek içün Suspilne Qırım jurnalistleri siyasiy mabüslerniñ uquq qorçalayıcıları, aqrabaları ve Ukraina prezidentiniñ Qırım MCdeki Temsilinen laf etti.
"Siyasiy sebepli davalarda Qırımnıñ 217 sakini apis etildi"
“Biz pek yoruldıq, amma Vatanımızğa qaytqanımızdan pek memnünmiz", — Nariman Celâl ve daa doquz vatandaş esirlikten Ukrainağa kelgen soñ onıñ aytqanı ilk sözleridir.
Celâl — Rusiye tarafından siyasiy sebeplerden maküm etilgen 200-den çoq qırım siyasiy mabüslerinden biridir. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ başınıñ birinci muavini 2021 senesi berim ayında Kıyivde Qırım platformasınıñ halqara sammitinde iştirak etkenden aman-aman bir vaqıt keçken soñ tutuldı. 2022 senesi adam Qırımnıñ Anğara köyünde "gaz borusında diversiya"da qabaatlanıp, 17 senege maküm etildi.
Aynı dava boyunca onıñnen beraber daa eki qırımtatar faalcisi olğan qardaşlar Asan ve Aziz Ahtemovlar tutuldı, olar 15 ve 13 senege apiske alındı, olar alâ daa Rusiye apishanesinde bulunalar.
Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ (QUG) idaresiniñ başı Olga Skrıpnık Suspilne Qırımğa Celâlnıñ apiske alınğan davasınıñ işğal etilgen yarımadada eñ tarqalğanlardan biri olğanını ayttı.
"O davada "diversiya", "patlayıcılar" (patlayıcı maddelerniñ saqlanması — muar.) ve ilâhre qabaatlamalar bar edi. Bu, ukrain taraflı faalcilerge qarşı açılğan tipik davadır. Şimdi, ayrıca 2022 senesinden soñ, bu kibi davalarnıñ sayısı arttı. Eñ az 35 insan böylece qabaatlanıp apiske alındı", — dep Skrıpnık qayd etti.
Oraq ayınıñ 1-ne qadar işğalciler, Qırımnıñ 217 sakinini qanunsız sürgün ettiler, olardan 132-si — qırımtatar, dep Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilcisi Tamila Taşeva Suspilne Qırımğa bildirdi.
“Bu, mabüslerniñ 60%-dan çoqusı, 2001 senesiniñ cedvelge aluvına köre ise, qırımtatarlar Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ ealisiniñ 12,1%-ini teşkil ete ediler. Siyasiy mabüsler arasında jurnalistler, siyasiy ve cemaat faalcileri, uquq qorçalayıcılar, diniy erbaplar bar”, — dep ayttı o.
Aynı zamanda Skrıpnık tüşüne ki, böyle siyasiy mabüsler daa çoq ola bilir, çünki mustaqil advokatlarnıñ Kreml mabüsleri tutulğan Qırım ve Rusiye SİZOlarına kirişi yoq. Qırımda halqara uquq qorçalayıcı teşkilâtlar çalışmay.
"Celâlnıñ azat etilmesi, qardaşınıñ qaytarıluvına ümüt bere"
"Terror aktını yapmaq ıntıluvı" aqqında sahte cinaiy dava çerçivesinde işğalciler, Kezlevli faalci ve ressam Boğdan Zizanı 15 senege maküm ettiler. Qırımnıñ sakini işğalli şeer memuriyetiniñ binasını boyalamağa ve ateşke bermege tırışqanında qabaatlatlar.
"Nariman Celâlnıñ deñişmesi menim içün bir sürpriz oldı. Boğdan ve Nariman Aqmescitte kameralarda bir-birine yaqın ediler, yazışa ediler, bağ tutqanlarını bilem. Boğdan Nariman ve başqa siyasiy mabüslerniñ tezce azat etilmesini istegenini bildirdi", — dep siyasiy mabüsniñ qardaşı Oleksandra Barkova Suspilne Qırımğa añlattı.
O, Celâlnıñ esirliginden qaytması onıñ qardaşını da deñiştirmege ümüt etkenini ayttı.
"Kerçekten, Boğdan apishanede bulunğan vaqıt, men bu ümütnen yaşamağa ögrendim. Bu duyğusal dalğalanmalar — ümütsizlikten Boğdannı aman-aman deñiştirecekler ve o evge qaytacaq kibi duyğularğa qadar. Ve kerçekten aytsam, Narimannıñ qaytması menim içün, yahşı manada, duyğusal bir uruv oldı, ayrıca, onıñ qorantası ve özü içün pek quvandım. Amma bu haber meni de duyğusız qaldırdı, çünki añlayım ki, Boğdannen deñişüv ya pek yaqında, ya da pek yaqın degil ola bilir. Çünki men añlayım ki, biz Rusiyenen munasebetler aqqında laf etemiz", — dep Barkova qayd etti.
Aynı zamanda o, ruslar içün Zizanıñ Celâlnıñ hususiyetlerine oşağanını añlattı — vatandaş, siyasiy mabüs ve 17 senege terrorizmde qabaatlanğan edi, em de Rusiye tarafından zorbalıqnen berilgen Rusiye vatandaşı pasportına saiptir.
"Böyleliknen, bu kategoriyadaki siyasiy mabüslerniñ deñiştirilmesine ümüt bere. Bunıñ içün men qardaşımnıñ deñiştirilmesine pek ümüt etem", — dep qırım faalcisiniñ qardaşı ayttı.
Barkova qayd etti ki, Nariman Celâl — tolu miqyaslı istilâdan soñ deñiştirilgen ilk qırım siyasiy mabüsidir. Qadın, bu siyasiy mabüslerni deñiştirüv planınıñ tek başlanğıçıdır, dep ümüt etkenini bildirdi.
Onıñ sözlerine köre, Ziza Rusiyeniñ Vladimir şeerindeki apishanede buluna. Bir qaç afta evel qardaşından haber aldı, o vaqıt o, memnün edi. Amma şimdi siyasiy mabüs belli olmağan bir sebepten mektüplerge cevap bermey.
"Bu mektüpler tsenzurağa keçmey bilir. Onıñ şimdiki alını tam olaraq aytıp olamayım. Soñki mektübini eki afta evel aldım. Belki de üç afta evel", — dep Barkova qoştı.
"Eñ azından 30 siyasiy mabüs kritik aldadır"
Uquq qorçalayıcı Olha Skrınpnıknıñ bilgilerine köre, ciddiy sağlıq meseleleri sebebinden işğal etilgen Qırımdan eñ az 30 siyasiy mabüs kritik aldadır.
"Bu yürek hastalıqları, böyrek hastalıqları, beter olğan hronik hastalıqlar. Bu, 2022 senesi apiske alınğan içtimaiy jurnalist İrına Danılovıçnıñ ayrı davası. O qısmen eşitme qabiliyetini coydı. Yani eñ az 30 insan pek ağır aldadır", — dep haber berdi o.
QUGnıñ idaresiniñ başı añlattı ki, tek sağlığı zayıflaşqan insanlar aqqında laf etmeymiz — olar içün qanunsız tevqif ölümniñ sebebi ola bilir. Bazı Kreml reineleriniñ tek tibbiy baqımğa degil, acele yardımğa ihtiyac eteler. Lâkin rus apishanelerinde olarğa bunı bermeyler. Aynı zamanda çoqusı allarda aqrabalarınıñ yollağanları ilâclarnı siyasiy mabüslerge bermeyler.
"Çoqusına tibbiy yardım berilmey ya da pek sımarışlı şekilde berile, ve bu, insannı ölümden qurtarmay. Meselesi şunda ki, bu insanlarnıñ çoqusınıñ ciddiy hastalıqları bar, amma olarnı teşkermek mümkün degil, çünki Rusiyede makümlerni teşkermeyler. Bunıñ içün insanlar anda sağ qalıp olamaylar. 2023 senesi tibbiy yardım almağanı sebebinden elâk olğan Konstâtiı Şıringe ve Cemil Gafarovğa olğanı kibi. Yani Rusiye, insanlarğa tibbiy yardım bermese, ölecegini yahşı bile edi ve onı bermedi", — dep Skrıpnık añlattı.
Tamila Taşevanıñ qayd etkenine köre, Kreml mabüsleriniñ çoqusı yaramay şaraitten ve kerekli tibbiy yardımnıñ berilmemesinden şikâyet ete. Ayrıca, yaqında qanunsız olaraq apiske alınğan Rustem Seitmetov apishanede miokard qalp krizini yaşadı. 58 yaşında Ruslan Mesutovnıñ sağlıq meseleleri bar, o, açlıq tutmağa mecbur, çünki, onıñ diniy inançlarına qarşı olaraq, qırımtatarlarğa musulmanlarnıñ aşamağanları domuz etinen aş berile.
Bundan da ğayrı, Herson vilâyetiniñ Geniçesk şeerinde Rusiye tarafından hırsızlanğan ve 8,5 sene apis cezasına maküm etilgen Ukraina Arbiy-deñiz quvetleriniñ "Slavutıç" istihbarat gemisiniñ eski komandanı Oleksiy Kiselövniñ alı nasıl olğanı belli degil.
"O, tuvğanlarına mektüplerde "normal vaziyet" ve "yaramay al" aqqında ayta, amma makeme oturışından alınğan fotoresimlerde tuvğanları onıñ pek azğanını kördi. Bundan da ğayrı, 2022 senesi Oleksiy, Rusiyeniñ işkencesine oğratqan soñ, onıñ qolunı qırğanları ya da yaralağanları sebebinden, oña tibbiy yardım bermegenleri içün açlıq tutqan edi", — dep Taşeva qoştı.
"Kremlniñ qırım mabüsleriniñ azat etilmesi — şübesiz diplomatik ğalebedir"
Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilcisiniñ aytqanına köre, 2019 senesi berim ayında Oleg Sentsov, Oleksandr Kolçenko, Volodımır Baluh ve Edem Bekirovnı deñiştirgen soñ, qırım siyasiy mabüslerini azat etmege toqtatıldı, çünki Kreml akimiyeti işğal etilgen Qırımdan mabüslerni teslim etmege azır degil edi.
"Bu kibi çoq sene keçken soñ Kremlniñ qırım mabüsleriniñ bir qısmını azat etmege imkân peyda olması — şübesiz diplomatik ğalebedir. Amma, başqa esir etilgen vatandaşlarını azat etmek içüniçün semereli bir mehanizmni işlep çıqarmaq kerekmiz", — dep Taşeva qayd etti.
O, Ukraina vatandaşlarnı vatandaşlarğa deñiştirmege azır olğanını bildirdi, amma Rusiye ukrain esirlerini halqara uquq tarafından yasaq etilgen esir etilgen askerlerge deñiştirmege istey.
Aynı zamanda Olha Skrıpnık tüşüne ki, Nariman Celâlnıñ azat etilmesi, apishanelerde bulunğan başqa siyasiy mabüslerniñ tuvğanları içün ümüttir. Onıñ malümatına köre, umumen 2022 senesine qadar deñişüv çerçivesinde Ukraina sekiz siyasiy mabüsni azat etti. O vaqıttan berli bu Qırım esiriniñ ilk qaytuvı ola.
"Bu Ğennadiy Afanasyevden başlandı — o Qırımnıñ sakini ve o, olardan birincisi edi. O, 2022 senesi cenkte elâk oldı, bizni Ukraina Silâ quvetlerinde qorçalağan edi. Onı deñişüv çerçivesinde Ukrainağa qaytarğan ediler. Soñra Ahtem Çiygöz ve İlmi Umerov qayatrıldı — bu da Türkiyeniñ yardımınen oldı. Soñ, 2019 senesinden berli hatırlağanımız büyük deñişüv. O vaqıt daa beş qırımlı qayttı. Olarnıñ arasında Oleh Sentsov, Saşa Kolçenko, Volodımır Baluh, Yevhen Panov ve Edem Bekirov. İşte bu qadar — bu vaqıt devamında deñişüv çerçivesinde qaytarılğan sekiz insan", — dep uquq qorçalayıcı añlattı.
Onıñ fikrine köre, Celâl ve daa doquz vatandaşnıñ azat etilmesi, bozarğan aynıñ 15-16. künleri İsviçrede keçirilgen Barışıq sammitinde añlaşılğan neticeler ola bilir. Ayrıca, prezident Volodımır Zelenskıy on ukrainalını qaytaruv ceryanında Vatikannıñ iştiraki aqqında ayttı.
"Biz eşittik ki, Barışıq sammitiniñ neticelerine köre bazı ülkeler, şu cümleden Vatikan da, qapalı körüşüvde vatandaşlarnı qayatramağa qatılmağa azır olğanlarını bildirdiler. Ve öz kommunikatsiy kanallarını teklif ettiler. Belki de, bu, bu añlaşmalarnıñ neticesi. Bunıñ içün, şübesiz, başqa mabüslerniñ keri qaytmasına ümüt bergen ilerige büyük bir adımdır", — dep Skrıpnık qayd etti.
Onıñ sözlerine köre, cebedeki vaqialar, siyasiy vaziyet ve Ukrainanıñ ortağı olğan başqa ülkelerniñ nazar noqtasına çoq şey bağlı olacaq. Çünki Rusiyenen aytışmalar — er vaqıt istiqrarlı olmağan bir şeydir. Siyasiy mabüslerniñ azat etilmesinde qaysı ülkeler iştirak ete bilecegi aqqında sualge Skripnik, çoqusı allarda bu açıq bir iş olmağanını qayd etti.
"Bütün cedvelni bilmeymiz, ve bileycekmiz, dep tüşünem. Amma bu ülkelerniñ bir qısmı Ukrainanıñ doğrudan-doğru ortaqları degil. Olarnıñ çoqusı Rusiyenen bağları bar. Amma böyle muzakerelerni yapa bileler. Bazı ülkeler 2023 senesinden başlap balalarnı qaytarmaq içün faal çalışqanını bilemiz", — dep QUGnıñ idaresiniñ başı haber berdi.
"Siyasiy mabüslerni azat etüv mevzusı açıq olmalı"
Nariman Celâl Ukrainağa qaytqan soñ söz aytqanda bildirdi ki, Rusiyeniñ tutqanı başqa mabüslerni azat etüv ceryanına qatılmağa istey.
"Şunı aytmağa isteyim — anda esirlikte beklegen pek çoq yahşı, aqiqiy vatanperver oğlan ve qız bar. Ve olarnı tezce evlerine qaytarmaq içün men şahsen bu ceryanğa qatılmağa azırım", — dep jurnalistlerge ayttı.
Aynı zamanda siyasiy mabüs Boğdan Zizanıñ qardaşı inana ki, Kremlniñ siyasiy mabüsleri aqqında halq ögünde açıq laf etmek kerek, çünki bu insanğa telükesizlik kefil ola ve işkencelerden saqlaya bilir.
"Men bellesem, Boğdannı deñiştirmek içün onıñ aqqında açıq şekilde laf etmege devam etmek kerek. Ve siyasiy mabüslerni unutmamaq kerek. Men tüşünem ki, Kremlniñ reineleri içün halq ögünde olmaq — "telükesizlik" demektri. Çünki Boğdannıñ meselesinde bile, biz onıñ ğayıp olğanını tüşüngen ilk aylarda, ruslar, menimce, onıñ bulunğan yerini bildirmege planlaştırmağan ediler. Çünki Boüdan kerçekten öksüz qalğan. Ğayıp olsa, kimse körmez, dediler", — dep Barkova ayttı.
Uquq qorçalayıcı Olha Skrıpnık da tüşüne ki, siyasiy mabüslerni azat etüv mevzusı kütleviy haber vastalarınıñ diqqatını celp etmeli, çünki başqa ülkelerniñ bütün diplomatları, ruslarnıñ tek askerlerni degil, vatandaşlarnı da esir etkenlerini bilmeyler.
"Biz bu aqqında laf etmege başlağanda çoq siyasetçi ve diplomat: "Nasıl bu!? Böyle olmaz, olar tek askerlerni esir eteler! Olar vatandaşlarnı tutmaylar!", dep ayttı. Diplomatlarnıñ çoqusı, Rusiyeniñ biñlerce vatandaşnı tutıp, belli olmağan sebeplerden azaplaya bilgenini tasavur etip olmadı. Bunıñ içün mevzunı kütleviy haber vastalarında aydınlatmaq kerek", — dep añlattı o.
Telegram ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız