Qırımtatar halqınıñ genotsid fedalarınıñ hatıra kününe Suspilne Qırım taqımı "Пам’ять/Hatıra" vesiqalı leyhasını azırladı. Onı mayısnıñ 19-nda Kıyivde Qırım musulmanları diniy idaresinde taqdim ettiler.
Suspilne Qırım mühbiri bunı bildirdi.
"Bu filmde bizge eki şey meraqlandıra. Birincisi — hatıra kontekstidir. İşte bu sebepten filmniñ adı "Hatırla"dır. Bu, ağızdan-ağızğa, nesilden-nesilge berilgen tarihiy ikâyedir. Filmde olğan üç nesilniñ er biri — eñ eskilisi, orta ve genç — sürgünlik añlamını şekillendirdi", — dep filmniñ müellifi Oksana Bovsunovska tarif etti.
Vesiqalı leyha Qırım musulmanları diniy idaresinde (QMDİ) kösterildi. Tedbirniñ moderatorı Türkiyedeki Ukrayina fevqulâde ve vekâletli elçisi Nariman Celâl oldı.
Taqdimden soñ QMDİ müftisi Ayder Rustemov elâk olğan Qırımtatarlar içün dua oqudı ve Vatanına — işğalden azat etilgen Qırımğa — qaytmaq içün dua etti.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov qayd etti ki, insanlarnıñ şahsiy hatıralarını tüzetken kollektiv hatıralarını saqlamaq pek müimdir.
"Ve cemaat hatıralarınıñ bozulmaması, yañlışlanmaması pek müimdir. Bir halqnı öldürmege ya da esir etmege istegenler, onıñ hatırasını bozıp, sahte qıymetlerni şekillendire", — dep Çubarov qayd etti ve qoştı ki, eger hatırasını bozmağa imkân olmasa, halqnı fizikiy ceetten öldürmege başlarlar.
Onıñ qayd etkenine köre, "Hatıra" kibi filmler "pek müim, çünki şahsiy hatıralar insanlarnıñ kollektiv hatıralarını tasdıqlay".
"Bizler bu cenknen (şuralar akimiyeti tarafından 1944 senesi Qırımtatarlarnıñ sürgünligi — muar.) 70 yıldır yaşadıq, ve bu adaletsizlikniñ acısıdır. Bugün buña diqqat ayırmaq içün çoq sebep bar, dep tüşünem, çünki, menimce, duşman deñişmedi, duşman olğanı yerde. O vaqıt ve bugün yapqan cinayetleri — belki usulları ya da resmi deñişti, amma maqsadı aynı — Qırımtatarlar Qırım toprağında olmağanını yapmaqtır", — dep USQniñ polkovniki Ali Bekirov qayd etti.
1944 senesi mayıs ayınıñ 18-20 künleri qırımtatarlarnıñ sürgünligi, Ekinci cian cenki vaqtında sovet rejiminiñ cinayetleriniñ eñ parlaq misallerinden biri oldı, dep tarif etti Suspilne Qırımğa tarihçı ve Qırım ukrainleri bölge şurasınıñ azası Andriy İvanets.
Onıñ aytqanına köre, çarlıq rejimi vaqtında qırımtatarlarnıñ vatanından çıqışınıñ bir qaç büyük dalğası oldı. Hususan küçlü dalğa XVIII asırnıñ soñunda ve XIX asırnıñ ortasında Qırım hanlığınıñ ilhâqından soñ oldı. O vaqıt aman-aman 200 biñ qırımtatar ketti. Olar XIX asırnıñ soñunda milliy canlandıruvnı başlattılar.
Kommunist rejimi Qırımnı arbiy baza ve Türkiyenen cenkte cebe bölgesine çevirmege planlaştıra edi. Tarihçı qayd etti ki, Stalin reberligini İstabul ve Çanakkale boğazlarını zapt etüv imperiya arzusı raatsızlay edi, şunıñ içün olar bütün qırımtatar halqını yarımadadan zorbalıqnen sürgün etmege qarar aldılar.
Zorbalıqnen yapılğan köçüvniñ eñ yüksek seviyesi üç kün içinde oldı: 1944 senesi mayıs ayınıñ 18-nde gece başlap, mayıs ayınıñ 20-nde saat 16:00da bitti. O vaqıt Qırımdan aman-aman bütün qırımtatar ealisi, tahminen 180 biñ insan, sürgün etildi. Bunı yapmaq içün 32 biñden çoq quvetçi celp etildi.
Mayıs ayınıñ 18-i — Qırımtatar halqınıñ genotsid fedalarını añma künü. Ukraina, genotsid cinayetiniñ ögüni aluv ve cezasını berüv şartnamesine binaen, mecburiy sürgünlik cinayetini qırımtatar halqınıñ genotsidi olaraq tanıdı.
Ukraina akimiyeti totalitar rejimniñ Ukraina tamır halqınıñ basqısına qarşı siyasetini takbih etti: añlayışlı öldürüvler, ciddiy beden zararları, qırımtatarlar içün suniy yaratılğan yaşayış şaraiti.
Kanada, Latviya, Litvaniya sürgünlikni qırımtatar halqınıñ genotsidi olaraq tanıy. Ukraina, genotsidniñ başqa memleketler tarafından tanılması içün çalışa.
Qırımtatar halqınıñ sürgünligi
1944 senesi mayıs ayınıñ 18. künü küneş doğğanda qırımtatar halqını Qırımdan sürgün etmee başladılar. Devlet mudafaa eyyetiniñ "Qırımtatarlar aqqında" gizli emrine köre bütün halq hainlik ve duşmannen işdeşlikte qabaatlandı ve Qırımdan sürgün etmege maküm etildi. Afta devamında bu operatsiyağa azırlanğan ediler, 32 biñ NKVSçısı oña qatıldı.
Deyerli üç devrinde Qırımdan tahminen 200 biñ qırımtatar sürgün etildi. Yolda ve ğurbette ilk senelerde sürgün etilgenlerniñ 46%-i öldi.
Çoqusı allarda Orta Asiyadaki cumhuriyetlerge, şu cümleden Özbekistanğa insanlarnı alıp ketigenler. 10 biñ qırımtatar, cebeden Qırımğa qaytqan Qırmızı ordunıñ askeri de sürgün etildi. 12 sene devamında qırımtatarlarnıñ mahsus köçken statusı bar edi, vatandaş ve insan aqları ve azatlıqlarından marum etildi.
1989 senesi sürgün etilgenlerge Qırımğa qaytmağa resmen izin berdiler.
2015 senesi Yuqarı Şura, qırımtatar halqınıñ sürgünligini genotsid olaraq tanıdı.
Telegram, WhatsApp, Facebook, TikTok ve YouTubede Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız