Rusiyeniñ Ukrainağa istilâsı başlağan soñ Qırımnıñ işğalli akimiyeti eki yañı taqiqat izolâtorını açtı: 2 ve 8 — Simferopolda (AqmescitRusiye imperiyası ve Soviet Birligi tarafından Qırımnıñ meskün yerleriniñ adlarını deñiştirüv islâatından evelki adte), üçüncisi ise qurula. Bu SİZOlarda ruslar, hususan, ukrain siyasiy, vatandaş esirlerini tutalar. Qırım SİZO — bu işkence, açlıq ve suvuq, dep Kreml reineleri qayd ettiler.
Qırımda qanunsız şekilde tutulğan ukrainalılarnıñ şaraiti nasıl olğanını Suspilne Qırım ögrendi.
Herson sakini ve göñülli İrına Ğorobtsovanıñ babası Volodımır Ğorobtsov, 2022 senesi mayıs ayında şeer işğal etilgende Rusiye arbiyleri onıñ qızını evden alıp ketkenini hatırlay.
"Olar ketmezden evel: "Onı qaydan qıdıracaqmız?" dep soradım. "Arbiy idare merkezine muracaat etiñiz", deyler. Cenkçilerden biri qoştı: "Qorqmañız, belki aqşamğa qaytar". İşte, alâ daa qaytıp kelir", — dey.
Eki yıl devamında tuvğanları İrınanen iç bir bağ qurmadılar, amma onıñ Qırımğa çıqarılğanını bile ediler, dep Ğorobtsov ayttı. Onıñ qızı Aqmescitniñ 2-nci SİZOnda tutulğanını ruslar tek 2024 senesi saban ayında tanıdı. Beş aydan soñ işğalli makeme qadınnı "casuslıq" içün 10,5 yıl apis cezasına maküm etti.
"Bizge göñüllilerden biriniñ mektübi keldi. O, pek yaramay aşatqanlarını yazdı. Anda o, 20 kilogramm, daa çoq olmasa da, azlaştı. O, anda yarım ötmek, başqa bir balabanlıq ve er şey berile, dep yazdı. Onıñ yazğanına köre, onı saqlağan tek şey — kitaplarnı oquy bilmesi edi", — dep qayd ete.
Qırımğa tolu miqyaslı istilâdan evel Aqmescitte bir taqiqat izolâtorı bar edi, anda ukrain siyasiy mabüsleri de tutula edi. Bu SİZOda 700-den çoq adamğa yer bar.
2022 senesinden soñ işğalciler eki yañı SİZO açtılar: İrına Ğorobtsovanı apiske alğan 2-nci SİZO ve 8-nci Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olğa Skrıpnık, olarnı 1-nci SİZOda yañı işğal etilgen Ukraina topraqlarından kelgen mabüslerni tutmaq içün yerler yetmegeni içün açqanlarını añlattı.
"Tolu miqyaslı istilâdan soñ Qırım, umumen, vatandaşlar içün büyük bir apishanege çevirildi", - dep qayd etti o.
Uquq qorçalayıcı, işğalciler 1-nci SİZOnı esasen Qırım sakinleri içün qullanalar, dep bildirdi. 2-nci SİZO ise Zaporijjâ vilâyetiniñ, Herson vilâyetiniñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarından hırsızlanğan insanlar içün qullanıla. 2022-2023 seneleri devamında bu izolâtorğa pek çoq adam qoyuldı.
Aynı zamanda 8-nci SİZO aqqında uquq qorçalayıcılar eñ az malümatnı bilgenler, çünki anda atta advokatlarğa kiriş, diger taqiqat izolâtorlarına baqqanda, daa zor, dep Skrıpnık ayttı.
Qırım SİZOlarında işğalciler ukrain arbiy esirlerini de tuta ediler, dep advokat Mıkola Polozov ayttı. Onıñ aytqanına köre, olar bütünley izolâtsiya etilgen, qabaatlav olmağan, habersiz statusında ediler.
"Birinciden, sistemanıñ, belli bir müddet devamında, öz imkânlarından çoq olğan davalarnı alıp barmaq imkânı yoq. Bu sebepten, bazı insanlarda, aylarnen devam eteler. Diger taraftan, cenk esirleri ve esir alınğan vatandaşlarnı aynı şekilde tutmaq, bu terror siyaseti, qorquzuv siyaseti, maneviy bozuluv siyaseti. Rusiyede, bu cenkte demografiya olarnıñ tarafında olğanını yahşı añlaylar. Şunıñ içün Rusiye akimiyeti halqara qaidelerni bozıp, insanlarnı esirlikte tuta, olarnı azat etmek, deñiştirmek ve Ukrainağa qaytarmaqtan ziyade", — dep Polozov qayd etti.
2-nci SİZOda sabıq siyasiy mabüs, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl buluna edi.
"Aqmescitte FSB nezareti altında olğan ekinci SİZO açılğanda, siyasiy mabüsler anda doğrudan-doğru ketirilmege başladı. Anda er keske yaramay yanaştılar. Bilgenime köre, anda sakin oturğan ve bir şey içün davalaşmağan ve Ukraina ya da halqara meydançıqlarda çoq aytılmağan adamlar bar edi, lâkin olarnıñ vaziyeti fena edi", — dep Celâl qayd etti.
Qırım SİZOlarınıñ mabüsleri esasen suvuqtan şikâyet eteler. Aynı zamanda kameralarda avalandırma sisteması yoq, yani temiz ava yoq. İnsanlarnı yürmege bermeyler, aş pek yaramay, tibbiy yardım kösterilmey ve mabüslerniñ tuvğanları olarğa ilâclar bere bilemeyler. Olğa Skrıpnıknıñ aytqanına köre, anda işkence de yapıla.
"Eñ populârı — elektrik aqımı. Bazı vaqıtları FSB hadimleri ekimlerni çağırtalar, bu ekimler SİZOda bulunalar, bir insannı daa çoq azaplap olamaymızmı, ya da onıñ yüregi toqtap qalacaqmı, dep soraylar. Çoqusı allarda işkence — bu birinci devirdir. Çünki olar cinaiy davanı uydurmaq kerekler. Bu sebepten er şeyni yazmaq içün insanlarnı zorlaylar. Meselâ, İrına Danılovıç — Qırım faalcisi, jurnalisti, onı 2022 senesi çiçek ayında hırsızladılar. Onı bir afta devamında azbarda tuttılar, soñra ise işkence ve zorbalıqnen boş kâğıtlarnı imzalamağa zorladılar. Soñra er şeyni yazalar", — dep uquq qorçalayıcı qayd etti.
Onıñ sözlerine köre, eñ çoq zarar körgenleri — incommunicado statusı olğan mabüsler. Olarğa qarşı cinaiy davalar açılmay, uquq qorçalayıcılar olarnı qayd etip olamaylar, olar Rusiye SİZOnda ölmek bileler ve bunı kimse bilmez.
Böyle insanlarnıñ vaziyetine köre, cinaiy davalar açılğan insanlarnıñ advokatnen körüşmek imkânı bar, dep Polozov ayttı.
"İnsanğa qarşı cinaiy dava açılsa, o, cinaiy-protsessual kodeksinde belgilengen qabaatlanğan ve şübeli olğan aqlarını ala. O vaqıt o yayınlarnı ala bile, onı advokat ziyaret ete bile", — dep añlattı o.
İrına Ğorobtsovanıñ babası dey ki, üküm çıqarılğan soñ, ruslar onı 1-nci SİZOğa avuştırğanlar, anda o, apellâtsiya qararını bekley. Onıñ aytqanına köre, o yerde İrınağa advokat kele bile, ana-babası oña mektüp yaza ve urba ve aşayt mallarını bere bile.
"Şimdi o, mallarnı satın ala bile, biz olarğa para ödeymiz, o er şeyni ala. Qalğan er şey nasıl olğanını bilmeymiz. Er şey yalıñız onıñ sözlerinen", — dep Volodımır Ğorobtsov qoştı.
Qırım uquq qorçalayıcı gruppasınıñ malümatına köre, olarnıñ bazasında yañı işğal etilgen topraqlardan Aqmescitniñ 2-nci SİZOda tutulğan 135 siyasiy mabüsniñ adları bar. Bu raqamlar soñki degil, çünki Rusiye ukrain vatandaş esirleri aqqında malümatnı gizley.
Telegram, WhatsApp ve Facebookt Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız
