Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı

Ексклюзивно
Elmira hanımnıñ nağışı
Qırımtatar nağışında özüni feda etüvniñ timsali olğan qaranfilnen Elmira hanımnıñ nağışı. Суспільне Крим

Rusiye yarımadanı işğal etkne soñ Elmira hanım Qırımdan köçip, Lviv şeerine köçti. Endi 10 sene keçkenine baqmadan qadın cemaat ögünde olmağa qorqa — işğal astında yaşağan aqrabalarına zarar ketirmemek içün soyadını bildirmemege ve yüzüni köstermemege rica etti. Vatanından ketip, eñ qıymetli şeylerini aldı — aile qıymetleri ve öz ellerinen yapılğan milliy urba kiygen qoqlaları. Usta, yekâne qırımtatar nağışı — altın ve kümüş yiplerinen nağışlay.

Elmira, ne içün böyle nağışlamağa tez ögrenemeycegimiz ve qırımtatarlarnıñ urbasındaki örnekleriniñ timsallerini Suspilne Qırımğa añlattı.

Elmira hanımnıñ Lvivdeki dairesiniñ penceresi, öz ellerinen nağışlanğan qırımtatar bayrağınen yaraştırıldı. Bu, vatanı aqqında hatırasıdır. Onıñ evinde musafirler içün sıcaq çiböreklerniñ qoqusı bar. Er birevi ekişer aşamalı, çünki qırımtatarlar er vaqıt çift olaraq keteler, dep nağışçı añlattı.

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı
Elmira hanımnıñ musafirler içün sofrası. Суспільне Крим/Вікторія Кордубан

Sofağa qırımtatar qave, incir ve fişekler qoyulğan. Elmira hanım dolabından yüz yaşından ziyade aile hazinesi olğan qartanasınıñ maramasını çıqara. Bu, qırımtatar qadınlarınıñ baş kiyimidir.

"Bu, menim qartanamnıñ baş kiyimi - maramadır. Mında çizgi tikilgen ve uzun, anda nağışlanğan çiçek qaranfildir. O, özüni feda etüvge sevginiñ timsalidir. Yañı ailesinde öz taqdirini körgen kibi resim ördi. Qırımnıñ cenübiy yalısında ise esasen yunanlar yaşayğan ediler, bunıñ içün renkler arasında boz, ateş kibi qırmızı ve topraq kibi qaradır", — qadın añlattı.

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı
Elmira hanımnıñ qartanasınıñ maraması. Суспільне Крим/Вікторія Кордубан

Elmira hanım bu maramanı, sovet akimiyeti qorantasını sürgün etken Özbekistandan alıp ketirdi. O, özü sürgünlikte doğdı. Kelecekte usta olacaq qadınğa dedesi ve teyzesi, nağış sevgisini aşıladılar. Küçük Elmira 5 yaşında nağışlmağa ögrendi. Qırımğa qadın keçken asırnıñ 90-ncı yıllarında büyük olıp qayttı. Anda da qırımtatarlarnıñ ata-babalarınıñ yekâne altın nağışı usulını ögrendi.

"Umumen qırımtatarlar altın ya da kümüş yiplernen nağışlay ediler. Mutehassıslarnıñ aytqanına köre, altın ve kümüş nağışı - nağışnıñ kraliçesidir, çünki temellerini bilmeseñ, onı iç bir vaqıt tekrarlap olamazsıñ. Yip saç kibi ince. Er bir örnek içün şekil kesmek kerek. Nağışımızda eki ine qullanıla: biri yuqarıdan, başqası ise aşağıdan kete. Onı maşnada nağışlaylar.", — Elmira hanım añlattı.

Usta dey ki, qırımtatarlarnıñ altın nağışını ögrenmek içün eñ az yarım sene kerek.

"Menden qırımtatar nağışlarınen master-klass yapmağa rica eteler, amma bunı nasıl yaparım? Eñ az altı ay devamında ögrenmek kerek. Qaysı ine nege kerek olğanını añlamaq içün birinciden ine duymağa ögrenmek kerek. Bunı duymasañ, nağışlap olamazsıñ. Velür üstündeki nağışnı yuvıp temizlep olamazsıñ. Bu sebepten, onı qullanğanda, ellerni daima yuvmaq kerek, kirlenmesin dep. Altın nağış - keyfiyetsiz bir şey. Bir hata yapmaq mümkün degil, onı soñra tüzetip olamazsıñ. Yarım metal ip, bir kere bükülse, onı aman-aman tüzetmek mümkün degil. Onıñ içün sabır ve alışqanlıq kerek", — nağışçı añlattı.

Ukrainalılar kibi, qırımtatarlar da öz nağışlarına çeşit manalarnı berip qoydılar. Er bir örnekniñ öz manası bar.

"Qaranfil fedakârlıqnıñ timsalidir. Em de bizde "badem" ya da "indistan hıyarı" bar. "Badem" badem daneleri. Qırımtatarlarnıñ yañı yılı saban ayınıñ 21-nde başlana, çünki o vaqıt badem çiçekleri açıla. Onı muqaddes ösümlik dep sayalar. Bu narnıñ meyvası ise zenginlik, tam bir qoranta demektir. Çiçekler balalardır. Amma qırımtatarlarğa, musulmanlar olaraq, ayvan ve insan resimlerini yapmaq yasaqtır", — Elmira hanım añlattı.

Elmira hanımnıñ sözlerine köre, qırım qızlar 11-12 yaşında nağışlamağa ögrenmege başlağan ediler. Olar öz toy bahşışlarını özleri yapmalı ediler. Bundan da ğayrı, kelin zengin ve aqay tarafından qadınlar içün toyda mahsus marama nağışlağan. Olarnıñ sayısı eki yüzge qadar ola bile. Bundan başqa, kelin olacaq aqayğa "uçqur" toy kemerini yapqan edi. Qıznıñ toy qıyafetleri de hususiy edi.

“Bu çizgilerge köre, qıznıñ qorantası nasıl olğanını, onıñ qorantası ne işnen oğraşqanını añlamaq mümkün edi. Ayvanlarğa baqsa, boynuz kibi örnek nağışlar, üzüm olsa üzüm dalı, üzüm yaprağı kibi nağış olur. Zenginlikniñ daa bir delili, toy baş kiyimi olğan feste altın, başqa türlü yapılmağan, paralarnıñ sayısı edi. Ne qadar çoq olsa, o qadar zengin” — nağışçı añlattı.

Qırımtatarlar evlerinde olğan er şeyni nağışnen yaraştırğan ediler: divarları, urbaları, yastıqları. Bu, misal içün, bir qadınğa, anasınıñ talebesine, ilim içün teşekkür olaraq bağışlağan edi. Onıñ süslemesinden de peyda oluvını añlamaq mümkün.

"Bu çiçekniñ ne olğanını bilmeyim, amma bu çöl rayonı, çünki şekilleri topraqqa yapışıp tura", — Elmira hanım ayttı.

Qırımda çoq talebesi bar edi, bazılarınen alâ daa bağlana.

"Men o qadar büyük adam degilim. Men ölecegim. Adımnı tek tuvğanlarım saqlaycaqlar, amma menim işim talebelerimniñ er birinde yaşaycaq. Bu menim içün müim, çünki Qırımda qırımtatarlarnıñ er şeyini yoq ettiler. Arqamda bir şey qaldırmaq müim edi", — nağışçı ayttı.

Em de milliy urbalarnı yarata. Özbekistandan Qırımğa qaytqan soñ birinci olaraq qırımtatar urbasını miniatürde tikti.

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı
Qırımtatar urbasını kiygen qoqla. З архіву майстрині Ельміри

"Menden: "Sen kimsiñ?" dep soradılar. Men aytam: "Qırımtatarım!" Bu oyuncaqlar siziñkilermi? Turistlerge hatıralıq kerek edi, ve men böyle qoqlalarnı yapıp başladım. Biz olğanımıznı nasıl isbatlay edim? Biz bir milletmiz. Tek oyuncaqlarnıñ sayesinde", — Elmira hanım dedi.

Onıñ eserleri sergilerge, atta halqara sergilerge qoyulmağa başladı. O, er bir oyuncaqnıñ hususiy olğanını ayta. Tam bir kopiyasını yapmağa imkân yoq. Şimdi onıñ işleri dünyanı dolaşa. Yaqında olarnı Litvaniyada taqdim ettiler.

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı
Qırımtatar milliy urbasını kiygen qoqla. Суспільне Крим/Вікторія Кордубан

2014 senesinden başlap o, göñülli areketke qatıldı, askerler içün yağmur örtüleri, çantalar ve ilâclar qutularını tike. 2022 senesi kiçik aynıñ 24-nden soñ ise Ukraina Silâlı Quvetlerine yardım etmege devam etti. Em de qoruyıcılar içün qoruv qoqlalarını yarata. O dey ki, olarnı yapqan er kes olarğa kerçekten qoruyıcı olğanlarını ayta.

Qırımtatar altın nağışı: qırım ustası, qırımtatar nağışınıñ yekâne usulını yañıdan yarattı
USQniñ askerleri içün qırımtatar nağışınen qoruv qoqlası. Суспільне Крим/Вікторія Кордубан

Telegram ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız

На початок