Qırımda rusiye işğaliniñ yılları içinde 200 biñden ziyade bala doğğan. Olar rusiyeliler, Ukraina ise – olarnıñ duşmanı olğanınını ögretken rusiye propagandasınıñ tesiri astında, malümat ayırıluv şaraitlerinde ösken ediler. Qırım MC-de Ukraina prezidentiniñ temsilciligi tüşüngeni kibi, ukrain medeniy ve malümat saasına bu balalarnıñ qaytaruvı, eñ azdan on yıllığını talap etecek.
Suspilne Qırım, devlet ögünde nasıl çağıruvlar ve işğal etilgen territoriyalarından yaşlarnıñ bütünleşüviniñ strategiyası nasıl olğanını soraştırıp bildi.
"Balalar Ukrainanı nefret etip öseler"
Qırım MC-de prezident temsilciliginde işğal etilgen Qırımdaki balalarını Ukraina duşman dep tam balalıqtan ögretkenlerini qayd eteler. Mekteplerde askerleştirüv ceeti ile programmalarını kirseteler, rusiye standartlarına köre vatanperverlik derslerini keçireler ve arbiy-sport teşkilâtlarına balalarını celp eteler. Bundan da ğayrı, ukrain tili ve medeniyeti, tasil saasından mecburen çıqa, malümatnıñ alternativ menbalarına irişimi ise – sıñırlana.
"Balalar kiçik yaşından beri Rusiye, MAAMahsus arbiy ameliyatı nedir, Ukraina olar içün duşmanı, Ukraina – yamanlıq ve ondan qaçmaq kerek olğanını ögreneler", – añlattı "İnsan aqlarınıñ vilâyet merkezi"-niñ uquqçısı Darına Pidğorna.
Amma eñ qolayı, işğal vaqtına 7-8 yaşında olğanlarını qaytarması olacaq, dep tüşüne Pidğorna.
"O, bizim fırsat penceresidir, çünki bu balalar şimdi 17-18 yaşındalar. Olar özü ukrain universitetlerine kirmege istep bunıñ içün elinden kelgenini yapqan vaqiaları bar. işğalde 10 yıl devamında yaşap Ukrainağa qaytmağa istegenleri de bar", – qayd etti uquqçı.
"Qırım tuvğan limanına qaytqan"
Qırımlı İvan Lazorenko, işğalniñbaşlanuvında mektplerde balalarğa Qırım, Rusiyeniñ qısmı olğanını tarif etmege başlağanlarını hatırlay:
"Derslerde rusiye propagandasınen bir şey yoq, o, yerli mudafaa quvetleri aytqanını tarif etken ediler".
İvan Sevastopolde (Aqyar) doğdı. 2014 senesi, Rusiye Qırımnı zapt etkende, 9 yaşında edi. Onıñ ailesi, ukrain tarafdarlı edi, buna köre, işğalge qol tutmayıp yarımadanı terk etti. Rusiye propagandası onıñ yaşdaşlarına tesir etkenini hatırlay.
"İşğalden soñ o tek rusiye tarafdarlı mevamı edi. Maydan – devrim ve anda iç bir inqilâbı olmağan edi. Sen sual qoymağa tırışqanda, "Ya, sen bunı nasıl bilmeysiñ?", – dep cevaplay ediler", – qayd etti o.
Tuvğanlar ve propagandasınıñ tesiri
Canköy rayonından qırım tatarı İlyas Şeyhislâmov, 2014 senesi 13 yaşında edi. O, ukrain ailesinde ösken, amma onıñ etrafında rusiye malümat tesirine qapılğan balalarnıñ büyük sayısı edi:
"Propaganda, ana-babalar, telekorüvi ile Rusiye – küçlü ülkesi olğanına inanğanları oña qol tutmağa başladılar. Ailem kibi buna qarşı olğanları. Ve angi bayrağı astında yaşamağa farqını körmegenleri de bar edi, esası – olarnı tiymesinler dep", – tarif etti Şeyhislâmov.
Yaşlarnı nasıl yañıdan bütünleşmek?
Qırım MC-de prezidentniñ daimiy temsili Ölğa Kurışko, ukrain saasına balalarnıñ ve yaşlarnıñ qaytaruvı, tasil, medeniy ve malümat leyhalarında esaslanmaq kerek olğanını qayd etken.
"Rusiye ile bütün bu yıllar devamında uydurılğan efsaneleriniñ aşuvına büyük talabı bar. Er bir bu tafsilâtına ukrain devleti ve halqara ortaqlarınıñ cevabı olmaq kerek", – qayd etti QMC-de Ukraina prezidentiniñ temsilciliginiñ reberi.
Bu ceryanğa tek maarifçiler degil de, ruhiyatçılar da qatnamaq kerek, dep qoştı Darına Pidğorna.
"İşğal tesirini yaşağan ve yaşamağan balalarnen em şahsen, em de zümrelernen çalışıp olğan ihtisaslı ruhiyatçılarınıñ ordusını azırlamaq kerek", – añlattı uquqçı.
"Muzakere meydançıqları"
"Almenda" cemaat maarif merkeziniñ, işğal etilgen territoriyalarından gençler ve balalarnıñ bütünleşüvine dair strategiyası bar. Milliy advokatlıq yonelişiniñ reberi Valentına Potapovanıñ sözlerine köre, "bizimki" ve "yabancı"-larına bölüvine imkân yaratmaq kerekmey.
"Bizge rusiye şiarlarınen kelcek olğanlarına ne içün tolerantlı olmaq kerek olğanımıznı endi şimdi añlatmalımız. Vatanperverlerniñ arasında qararlarınıñ qabul etüvi içinde deokupatsiya etilecek olğan insanlarınıñ qısmı. Olar sobyekt degil, subyekt olmaq kerekler", – qayd etti Potapova.
Qırımnıñ deokupatsiyasına azırlanuvı endi bugün başlana. Bunıñ içün tasil ve malümat programmalarını yaratmaq, rusiye efsanelerini yoq etmek ve yaşlarğa Ukraina faydasına añlağan seçüvini yapmağa fırsatını bermek kerek. İrişimli medialar ile yarımada sakinlerinen bağınıñ tutması ve serbest etüvinden soñ ukrain Qırımda yaşayışnıñ istiqballerini yahşı añlasıñlar dep reintegratsiya strategiyalarınıñ işlep çıqarılması müim.
Telegram, WhatsApp ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız