İşğal etilgen Qırımda tahminen üç yüz biñ musulman yaşay, çoqusı — qırımtatarlar. 2014 senesi Rusiye Federatsiyası yarımadanı işğal etken soñ yarımadanıñ diniy faal ealisiniñ bu qısmını birden nezaret etip başladı.
Qırımnıñ baş müftisi Emirali Ablayevni işğalciler işbirlik yapmağa mecbur ettiler ve Qırım musulmanları diniy idaresini özlerine boysundırdılar. Aynı zamanda, bütün din cemiyetleri o vaqıt işbirlikçi QMDİQırım musulmanları diniy idaresiniñ qorçalayıcılığı altına keçmedi. Qırımdaki mustaqil musulman cemiyetleriniñ barlığı ruslarnı raatsızlay, şunıñ içün de olarğa basqı yapıla ve taqip etile.
Suspilne Qırım "Din nezaret altında" çoq seriyalı yayınını başlata.
Kiçik aynıñ 23-nde işğalli Aşırıcılıqqa qarşılıq merkezi ve OMON quvetçileri Eski Qırım şeeriniñ camisinde tintüv keçirdiler. Bundan soñ "Eski Qırım" mustaqil musulman cemiyetiniñ imamı İzet Sayfulin tutuldı. İşğalciler "qanunsız missioner faaliyeti" sebebinden oña qarşı memuriy protokol tizdiler.
Aynı sene mayıs ayında işğalciler vaqtınca işğal etilgen Aqmescitte "Suvuq dere" camisine basqı yaptılar. 2023 senesi boş ayda Rusiye quvetçileri "Aluşta" mustaqil musulman cemiyetiniñ azası Vilen Useyinovnıñ evini tinttiler.
Aynı vaqıtta Aluştadaki caminiñ imamı Yusuf Aşırov ve cemaatnıñ daa bir azası Zinur Appazovnıñ evleri tinrildi. Rusiye quvetçileri olarnı tuttılar. Bundan soñ işğalli makeme Appazovnı içtimaiy ağda yazğanları içün, Aşırovnı ise yaramazlıq sebebinden apiske aldı.
Bir afta içinde quvetçiler "Aluşta" din cemiyetiniñ reisi Abdulla Ğafarovnıñ evini tinttiler. Keçken sene ilk qış ayında Üsküt köyündeki caminiñ imamı olğan İsmail Yurdamovnıñ evi tintildi.
"Erte keçirilgen böyle vahşiy tintüvler, maskalı adamlar kelgende, bir haber yoq, böyle bir şey yoq, sadece qapılarnı qaqıp, er şeyni alt-üst eteler... Davalar açıla, bu davalarnıñ arqasında belli olmağan şaatler bar. Amelde kösterilgenine köre, qırımtatarlar qırımtatarlarnen, yani em Ukrainanıñ, em de qırımtatar halqınıñ hain-kollaborantlarınen urula", — dep Musulmanlar diniy idaresiniñ müftisi Ayder Rustemov.
Suspilne Qırım mühbiri Kıyivdeki camide Ayder Rustemovnen subetleşken edi. Onıñ qayd etkenine köre, cami Qırım Rusiye tarafından işğal etilgen soñ çalışıp başladı. O vaqıt Qırım müftisi Emirali Ablayev işğalci tarafqa keçken ve Rusiye nezaretinde olmağan Qırım musulman merkezini teşkil etmek kerek edi.
2016 senesi Kıyivde Qırım musulman teşkilâtları ve Qırımtatar Milliy Meclisi ve Qurultayınıñ vekilleri toplaştılar. Müfti olaraq Ayder Rustemov saylandı. Bu yıllar devamında o, yarımadada musulmanlarnıñ taqip etilüvini nezaret ete edi. Onıñ qayd etkenine köre, tintüv ve uydurılğan davalardan ğayrı, işğalciler basqınıñ farqlı usullarını qullanalar.
"Emiralli Ablayev reberliginde olğan kollaborant müftiyatına, Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresine boysunmağan eñ azından yedi caminiñ elektrik energiyası söndürildi. Ve Ramazan ayında böyle yapılğan edi. Bu doğrudan basqı. Bu şeytannıñ oyunıdır ve dünya bunı toqtatmasa, bu yamanlıq toqtatılmaycağını añlamalı", — dep Rustemov añlattı.
Rustemovnıñ fikirince, Qırım musulmanlarınıñ taqip etilmesiniñ maqsadı — mustaqil musulman cemiyetleri Qırım musulmanları diniy idaresiniñ işğaline oğratılsın, em de bütünley nezaret etilsin. Rusiye onı bütün toprağında kirsetti ve vaqtınca işğal etilgen Qırımnı da aynı çerçivege kirsetmege tırışa.
"Şimdi er bir dinniñ vaziyeti, işğal etilgen Qırım aqqında aytsaq, o, bu totalitar maşinanıñ basqısı altında buluna", — dep mütfi qayd etti.
Ayder Rustemovnıñ aytqanına köre, razı olmağanlarnıñ taqip etilüvine diqqat celp etmemek içün Rusiye Federatsiyası öz nezareti altında bulunğanlarnıñ varlığı aqqında bir resim yarata.
Qırım işğal etilgen soñ işğalciler Aqmescitteki Büyük Cuma Camisini qurmağa başladılar. Qurulış sekiz yıl devam etti. Duşmannen işdeşlik yapqan müfti Emirali Ablayevniñ aytqanına köre, qurucılıq malzemeleriniñ tahminen 80%-i Türkiyeden ketirildi. Cami halqara auditoriyağa doğrultılğan siyasiy ve teşviqat leyhası oldı, dep qayd etti Qırımtatar maaliy merkeziniñ adliyecisi Lüdmıla Korotkıh.
"Rusiye Federatsiyası er şey yahşı olğanını köstermege tırışa. Anda İslâmnı destekleyler, iç bir meselesi yoq, Aqmescitte Büyük Cuma Camisini qurıp açtılar. Yani, resim pek güzel ve, elbette, çoqusı allarda Qırımdaki insanlar içün degil, er şeyni tışqa yayınlamaq ve olarnıñ esasen tolerant olğanlarını ve iç bir diniy nefret olmağanını köstermek içün de yapıla", — dep Korotkıh añlattı
Uquq qorçalayıcılar qayd eteler ki, işğalciler bunı tış auditoriyağa, hususan musulman memleketlerine, köstereler.
Müfti-kollaborant Emirali Ablayev Saudiy Arabistannıñ qıralınen körüşti, Türkiye prezidentiniñ saylanuvını tebrikledi ve Tataristan prezidentinen beraberlikte dua oqudı.
Ablayev "rus Qırımı" aqqında ikâyelerni halqara islâm qurulışlarına yollay.
"Bu organ (işğalli Qırım musulmanları diniy idaresi — muar.) işğalci akimiyet, ilk evelâ Rusiye tarafından cemaat fikrini nezaret etmek, er şeyni umumiy nezaret altında tutmaq ve halqara seviyede musulman memleketleriniñ, islâm memleketleriniñ fikrine tesir etmek içün qullanıla", — dep Ayder Rustemov qayd etti.
Rusiye ve işğalci akimiyetniñ Qırım musulmanlarına munasebetini musulman mezarlıqlarınen bağlı vaziyet köstere. Rusiyege qoltutqan akimiyet olarnı kütleviy sürette yoq ete.
2017 senesi işğalciler, Ğurzuf yalısınıñ yanındaki Ğurzuf Aziz musulman mezarlığını yoq ettiler. 2018 senesi "Tavrida" qara yolunıñ qurucılığı vaqtında qadimiy mezarlıqlarnıñ mezarları qazıldı, arheologik abideler qısmen hırsızlandı, qısmen yoq etildi. Aynı sene Aqmescitteki musulman mezarlığı qazıcınen yoq etildi. 2019 senesi Aqyar civarındaki Mamaşay şeerinde işğalciler Ekinci cian cenkinde sovet ordusınıñ saflarında cenkleşken qırımtatarlarnıñ adları yazılğan hatıra tahtaşarını yoq ettiler.
İslâm Terek rayonınıñ Unğut köyünde musulman mezarlığı ögüne suv keçiti yapıldı. Bu yazda Koreizde işğalciler, qırımtatarlarnı 30 yıl devamında defin etken musulman mezarlığını da tutıp almağa qarar aldılar.
Kreml kontrolindeki Qırım musulmanları diniy idaresi ise, Kremlniñ ikâyelerini inkişaf ettire. Onıñ vazifelerinden biri — imamlarğa camilerde ne aytacaqlarını ve diqqatlarını nege celp eteceklerini añlatmaqtır. Hususan, Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı cenki aqqında. Anda olar teşviqat ikâyelerini tarqatmaq kerekler.
Bundan da ğayrı, uquq qorçalayıcılar, müfti-kollaborant Emirali Ablayev, qırımlılarnı Rusiye ordusına almağa tırışqan kütleviy tedbirlerniñ teşkil etilmesinen oğraşqanını qayd eteler.
Qırımdaki camilerniñ 99%-i Qırım musulmanları diniy idaresine tabi. Olar özleri tarafından berilgen emirlerge köre areket eteler, demek ki, olar, yuqarıdan yazılğanını aytalar, añlatalar... Bu añlatma, Quran ve 2022 senesinden soñ, tam bir istilâdan soñ olacaq vaziyetke dair añlatmadır, yani cenkke nasıl yanaşmaq, nasıl yer almaq kerek olğanı ve ilâhre aqqında. Bütün bular nezaret etile, Rusiye akimiyetine qarşı bir de bir fikir olmağanına dair qaideler bar.
İşğalniñ 11 yılı devamında Qırımda qalğan mustaqil din cemiyetleri muntazam sürette taqip etileler.
"Bu, kerçekten de, Qırım musulmanları diniy idaresiniñ nezareti altına keçmege istemegen diniy cemiyetlerdir... 20 senesinden berli taqip etilgen Aluşta cemiyeti bunıñ misalidir. Cemiyet para cezasına oğradı ve bir qaç imamı memuriy taqipke oğradı. Yani, din özü, aslında, sadıq olmağan ealini taqip etmek içün bir alet oldı", — dep QMMniñ idarecisi Lüdmıla Korotkıh qayd etti.
Rusiyede musulman diniy erbaplarını taqip etmek içün "qanunsız missionerlik faaliyeti" belgisini qabul ettiler. İşğal etilgen Qırımda musulmanlarğa basqı yapılğanı vaqtında onı qullanmağa başladılar.
"İmamlar qanunsız missioner faaliyeti sebebinden taqip etilgenine dair davalar bar, amma bu davalarnıñ malümatını kimse körmedi ve bu insanlarnıñ taqip etilmesiniñ sebebini kimse añlamay. Sanki olar ya yañlış bir şey aytqanlar, ya da diniy kodnı yollamağa aqqı yoq eken", — dep Korotkıh añlattı.
Qavmiy siyaset ve vicdan serbestligi devlet hızmetinde (QSVSDH) Rusiye Federatsiyası tarafından işğal etilgen ukrain topraqlarında, hususan, Qırımda, diniy taqip adiseleri daima qayd etile. Hızmetniñ reberi Viktor Yelenskıynıñ bildirgenine köre, 2014 senesinden berli yarımadada qayd etilgen diniy cemiyetlerniñ sayısı üçte bir eksildi. Qalğanı Rusiye qanunları ögünde bulunalar.
"Rusiye, umumen, din serbestliginiñ ve em Rusiyede, em de işğal etilgen topraqlarda yerli halqlarnıñ tabiiy duşmanı ola. Qırımnıñ işğali başlağanından berli, Qırım musulmanları Rusiye işğalcileriniñ esas maqsadı ediler. Olar er şeyni yapıp, başta Qırım musulmanlarını Rusiye Federatsiyasında yerleşken "merkezler"ge boysundırdılar. Bu muvafaqiyetsiz olğan soñ, olar Qırım musulmanlarına qarşı kütleviy repressiyalarnı qullanğan ediler", — dep QSVSDHniñ reisi qayd etti.
AQŞ Devlet departamentiniñ esabatına köre, Rusiye din serbestligi seviyesi eñ alçaq beş devlet arasında buluna ve er sene anda diniy cemiyetlerge qarşı basqı arta. Qavmiy siyaset ve vicdan serbestligi devlet hızmetinde qayd eteler ki, Rusiye qanun seviyesinde diniy cemiyetlerge nisbeten sert siyasetini qayd ete.
"Rusiyede diniy teşkilâtlarğa qarşı pek sert repressiv qanunlar bar... Rusiyede vicdan serbestligi aqqında pek liberal qanunlar 1997 senesi yañıdan baqıldı. 1997 senesinden başlap, yani aman-aman çeyrek asır devamında er sene oña daa sert ve din serbestligine daa zıt kelgen bir şey qoşula edi", — dep Yelenskıy qayd etti.
Bundan ğayrı, Qırım musulmanlarınıñ taqip etilmesiniñ daa bir yönelişi bar. Bu, "Hizb-ut Tahrir" islâm teşkilâtınen alâqası bar olğanında qabaatlana. Bu uydurılğan davalar esasında yüzlerce Qırım sakini esasen qırımtatar halqınıñ vekilleri, uzun yıllar apis cezasını çekeler.
Telegram, WhatsApp ve Facebookta Suspilne Qırım haberlerine abune oluñız